Pólitískur áróður fram yfir mannslíf

Gavin Newsom sýndi nákvæmlega það sem margir hafa bent á um árabil: að Demókratar/Liberals hafa meiri áhuga á því að niðurlægja Trump/andstæðinginn en að vernda eigið fólk og samfélag.

Þegar þrír saklausir einstaklingar voru myrtir í Flórída af ólöglegum innflytjanda, kom enginn hörmungartónn frá ríkisstjóra Kaliforníu. Engin samúð. Engin sjálfsskoðun. Engin ábyrgð.

Í staðinn: hæðni á samfélagsmiðlum.

Í opinberri færslu gagnrýndi teymi Gavin Newsoms ekki ofbeldið (sjá mynd) – heldur nýtti hann tækifærið til að hæðast að Trump: „Hey, snillingur… hver var forseti árið 2018?“ Og hélt því fram að maðurinn hefði fengið vinnuleyfi á meðan Trump var við völd.

Kaldhæðnin væri hlægileg – ef þetta mál snerist ekki um raunverulegan harmleik.

Vegna þess að staðreyndirnar eru skýrar:

• Trump-stjórnin hafnaði vinnuleyfi mannsins í desember 2020.
• Biden-stjórnin samþykkti það síðar.
• Og morðin áttu sér stað eftir að leyfið var veitt.

Newsom laug. Ekki aðeins til að verja Biden, heldur til að snúa harmleik almennra borgara í pólitískt tækifæri.

Þetta er aðferð sem við sjáum sífellt oftar:

• Beita háði í stað ábyrgðar.
• Snúa sársauka fólks í áróður.
• Búa til sökudólg í stað þess að laga kerfið.

Því miður er sannleikurinn í pólitík í dag aðeins til óþæginda. Það sem skiptir máli er að finna skotmark, mála viðkomandi sem óvin almennings og kenna honum um allt sem fer úrskeiðis. Í Bandaríkjunum er það Trump. Í Evrópu eru það þjóðernissinnar og Trump. Á heimsvísu – allir þeir sem þora að segja nei og Trump.

Þetta er ekki bara veik stefna. Þetta er siðferðislegt rot í hjarta þeirrar valdastéttar sem á að þjóna fólkinu.

Þegar stjórnmálamenn hlæja yfir dauðsföllum til að skora stig á samfélagsmiðlum, þá er ekki bara eitthvað brotið í kerfinu.

Það er brot í sálu þeirra sem stýra.

Öfga hægri – nýja orðræðuvopnið

Hvernig getur flokkur sem vill verja landamæri, lækka skatta, verja þjóðmenningu og tryggja þjóðlegt sjálfstæði verið kallaður „öfga-hægri“? Svarið er einfalt: Þetta er stimplun.

Í dag stjórna fjölmiðlar og pólitísk elíta orðræðunni. Ef þú afneitar réttri línu um innflytjendamál, loftslagsmál eða kynjapólitík, færðu ekki titilinn „íhaldssamur“ eða „andstæðingur“ – þú færð strax brennimerkinguna „öfga-hægri“. Markmiðið er að loka umræðunni áður en hún hefst.

AfD í Þýskalandi er nýjasta dæmið. Stefnan er klassísk og íhaldsleg: öryggi landamæra, ábyrg fjármál, gagnrýni á yfirþjóðlegt vald og orkupólitík sem hækkar reikninginn hjá venjulegu fólki. En það er nóg að fara gegn ESB-veldi, gegn stjórnlausu innflytjendaflæði og gegn orkustefnu sem þjónar hugmyndafræði fremur en raunverulegum þörfum, til að verða óvini „hins góða fólks“.

Þessi stimplun er ekki bara ósanngjörn. Hún er hættuleg. Hún sendir skýr skilaboð til almennings: Ef þú ert ósammála, verður þú settur í sama flokk og sögulegir öfgamenn. Þannig fæla þeir fólk frá því að tjá sig – og halda völdum óáreitt.

En fylgi AfD vex. Ekki vegna haturs, heldur vegna vantrausts: á ESB, á stjórnmálaelítu sem hlustar ekki, á fjölmiðlum sem ritskoða í skjóli „ábyrgðar“, og á kerfi sem refsar óþægilegum spurningum.

Kjósendur eru að átta sig á þessu. Þeir sjá að „öfga-hægri“ er ekki lengur lýsing á hættulegri hugmyndafræði — heldur merki um að þú hafir þorað að segja það sem hinir hugsa!

Og ef samfélag þarf að stimpla milljónir borgara sem öfgamenn bara til að verjast umræðu, þá er það ekki merki um styrk lýðræðis — heldur veikleika þess.

Spurningin er þá þessi:
Ef hefðbundin gildi og þjóðlegt sjálfstæði eru nú kölluð „öfgar“ — hvað segir það okkur um ástand lýðræðisins í Evrópu?

Stafrænt skilríki: Nýtt andlit alræðis

Á næstu árum hyggjast ríki Evrópu og alþjóðastofnanir innleiða svokallað stafrænt skilríki (e. digital identity). Markmiðið er að einfalda aðgang að fjölbreyttri þjónustu – frá netbanka og heilbrigðiskerfi til opinberrar stjórnsýslu, ferðalaga og netverslunar. Í stað þess að muna ólík lykilorð eða skanna vegabréf, mun hver einstaklingur bera einn stafrænan lykil sem auðkennir hann í öllum kerfum.

Tæknin hefur verið kynnt sem mikilvægt skref í átt að skilvirkara og öruggara samfélagi. Evrópusambandið leggur áherslu á að borgarar geti með einum auðkennislykli staðfest hver þeir eru, samþykkt skjöl, skráð börn í skóla, greitt skatta og ferðast milli landa, allt með öruggum hætti og án pappírsforms.

En undir þessu fallega yfirborði vakna mikilvægar spurningar. Því með auknu öryggi kemur einnig aukið vald. Og spurningin sem flestir virðast ekki spyrja er: Hver hefur vald yfir þessu auðkenni – og hvernig getur það verið notað gegn þér?

Stafrænt skilríki mun ekki aðeins nýtast til að skrá þig inn á vefsíður. Það mun tengjast öllum mikilvægum þáttum samfélagsins:

• Heilbrigðisþjónustu (aðgangur að læknum, lyfjum, tryggingum)
• Fjármálum (bankaþjónusta, lán, greiðslur)
• Matvörukaupum og upprunavottun matvæla
• Ferðalögum (flug, hótel, vegabréfsathuganir)
• Netverslun og stafrænum greiðslum
• Samskiptamiðlum og ritskoðun
• Síma- og netnotkun
• Opinberri þjónustu og skráningum
• Neyðarhjálp

Í stað þess að vera gagnlegt verkfæri til að auka þægindi, verður stafrænt skilríki brátt að inngöngumiða að samfélaginu. Þú "velur" það sjálf/ur, segir kerfið, en ef þú hafnar því, verður lokað á fjármálaþjónustu, opinbera þjónustu og jafnvel heilbrigðiskerfið. Það sem virðist vera tækni til að einfalda lífið, er í raun stjórnkerfi hannað til að fylgjast með, stýra og umbuna eða refsa, allt eftir hegðun þinni. Þetta er ekki frjálst val heldur þvingað samþykki: opt-in kúgun. Frelsi sem aðeins gildir ef þú fylgir línunni.

Í Kína er þessi þróun þegar orðin að veruleika. Þar eru stafræn skilríki og svokallað samfélagsstigakerfi (social credit system) samtvinnuð í víðtæku eftirlitskerfi. Borgarar eru metnir samkvæmt hegðun, skoðunum og tengslaneti, og stigakerfi ákvarðar hvort þeir fái að ferðast með lest, opna bankareikning, fái lán eða skráð sig í nám. Þeir sem eru taldir óæskilegir, hvort sem það er vegna skoðana, netsamskipta eða félagslegra tengsla, missa stig og þar með réttindi. Þetta er raunverulegt eftirlitskerfi þar sem aðgengi að samfélaginu er skilyrt við hlýðni.

Á þessari mynd má sjá skjámynd úr kínverska stigakerfinu. Þú byrjar með 1000 stig og þar eru einstaklingar metnir og skráðir í kerfi sem raðar þeim eftir félagslegum „traustleika“. Hærra stig veitir aðgang að þjónustu og ferðalögum – lægra stig útilokar þig. Þetta er kerfi sem verðlaunar hlýðni og refsar óhlýðni.

Þetta er ekki dystópísk framtíðarsýn, heldur daglegt líf í stærsta einræðisríki heims, og sumir í Evrópu líta nú til þess sem fyrirmyndar.

Nú er sambærilegt kerfi að þróast innan Evrópusambandsins. Evrópsk stafræn auðkenning (European Digital Identity Wallet – EUDI) hefur verið í þróun frá 2021 og samkvæmt tilkynningu framkvæmdastjórnar ESB frá júní 2021 er markmiðið að allir ríkisborgarar og íbúar eigi að nota slík auðkenni fyrir allt frá netbankaþjónustu til vegabréfsathugana. Skjalið undirstrikar að notkun verði "frjáls", en í reynd verða opinber og einkarekin kerfi hvött eða skylduð til að krefjast þess. Þá segir jafnframt í skjölum World Economic Forum (WEF Insight Report: Digital Identity 2018) að stafrænt auðkenni sé lykill að því að stýra aðgangi að heilbrigðiskerfum, menntun, ferðafrelsi og internetinu.

Þetta er kynnt sem leið til að "auðvelda lífið", en raunveruleikinn er einfaldlega aukin miðstýring, rekjanleiki og möguleiki á ritskoðun og útilokun. Ef kerfið getur opnað aðgang þinn að heiminum, þá getur það líka lokað honum.

Spurningin er einföld: Treystir þú því að stjórnvöld, núverandi og framtíðar misnoti ekki slíkt vald? Hvað ef skoðanir þínar teljast síðar "öfgafullar"? Hvað ef þú vilt ekki samþykkja einhuga stefnu um loftslag, bólusetningar eða félagsleg viðmið?

Við verðum að átta okkur á því að þetta er ekki tæknispurning heldur pólitísk spurning. Eða öllu heldur: spurning um frelsi.

Við verðum að hafna þróun sem breytir frjálsu samfélagi í rafrænt fangelsi. Því þegar frelsið er háð skilyrðum, þá er það ekki lengur frelsi.

Segðu nei.

Ekki bíða eftir að þú þurfir samþykki til að sækja lyfin þín, eða leyfi til að panta flug. Ekki bíða eftir að netbankinn þinn lokist af því að þú deildir röngum hlekk eða sagðir rangt orð. Því þegar það gerist, verður of seint að segja nei. Segðu nei áður en það gerist!

Af hverju má ekki segja nei?

Við lifum á tímum þar sem þú mátt vera allt – nema ósammála.

Þú mátt vera hver sem er og trúa hverju sem er, svo lengi sem þú endurtekur réttu frasana: Þú þarft bara að fara með formúluna sem allir þekkja: öruggt rými, þjóðarmorð, Trump er vondur. Þá færðu klapp á bakið, jafnvel þótt það sem þú segir gangi gegn almennri skynsemi eða staðreyndum.

En ef þú segir einfaldlega:

• „Nei.“
• „Ég er ekki sammála.“
• „Ég sé þetta öðruvísi.“

…þá ertu úreltur. Eða öfgamaður. Trumpisti. Eða bara vond manneskja.

Það er ekki lengur leyfilegt að hafna. Ekki leyfilegt að efast. Ekki leyfilegt að standa með sjálfum sér í samfélagi sem krefst skilyrðislausrar hlýðni við nýja trú: að öll gagnrýni sé árás og að öll höfnun sé ofbeldi.

Samfélag hlýðninnar

Við höfum búið til samfélag þar sem fólk er ekki þvingað til hlýðni með lögum, heldur með skömm.
Það þarf ekki lögreglu. Það þarf ekki ritskoðun.
Fólk ritskoðar sig sjálft, af ótta við að vera útilokað, niðurlægt, stimplað.

Þannig lærir fólk að segja ekki það sem það hugsar. Ekki vegna þess að það hafi rangt fyrir sér, heldur vegna þess að það má ekki vera ósammála.

Við höfum skipt út samvisku fyrir samræmingu.
Skipt út sjálfstæði fyrir samþykki.
Og sá sem þorir að standa og segja: „Nei, ég samþykki þetta ekki“ – hann verður brennimerktur sem hættulegur.

Afleiðingar hlýðninnar

Þegar samfélag hættir að umbera mótstöðu, hættir það líka að hugsa.
Þegar enginn má segja nei, þá visnar rökræðan, og með henni visnar skynsemin.

• Listin verður þæg, bitlaus og hrædd við að ögra.
• Vísindin beygja sig undir rétttrúnað og fjármögnun.
• Menntunin hættir að kenna sjálfstæða hugsun og byrjar að ala upp fylgisfólk.

Við ölum upp kynslóð sem lærir að aðlagast, ekki að spyrja. Börn og ungmenni temja sér að vera samþykkt frekar en sjálfstæð, að fylgja norminu frekar en að velta hlutunum fyrir sér. Þau læra hvenær á að klappa, hvenær á að þegja og hvernig á að segja rétt orð á réttum tíma, jafnvel þótt hjartað segi annað.

Og svo furðum við okkur á því að ekkert nýtt fæðist. Að stjórnmálin eru stefnulaus, menningin dauð, og fólk dapurt. En við hverju má búast þegar enginn má segja nei?

Tími til að segja nei

Við verðum að endurheimta þann einfalda mannlega rétt að segja:
„Nei. Ég er ekki sammála. Ég samþykki þetta ekki.“

• Við þurfum ekki meiri þögn í nafni kurteisi.
• Við þurfum meiri heiðarleika í stað orða sem hljóma fallega en þýða ekki neitt.
• Við þurfum hugrekki til að standa gegn því sem hið góða og háværa fólk hefur ákveðið að sé rétt, ekki til að vera öðruvísi, heldur til að vera heiðarleg.
• Við þurfum fólk sem hefur burði til að hugsa sjálfstætt, spyrja erfiðu spurninganna og halda kyrru fyrir í andstöðu, jafnvel þótt það kosti óþægindi eða einsemd.

Frelsi byrjar ekki á því að samþykja allt – það byrjar á því að þora að segja nei.

• Ekki nei af hatri.
• Ekki nei af ótta.

Heldur nei sem sprettur innan frá, af trú á mikilvægi sannleikans og af virðingu fyrir sjálfum sér og þeim sem hlusta.

Því ef við segjum ekki nei þegar sannleikurinn krefst þess, þá gefum við frá okkur frelsið, þegjandi og hljóðalaust.

Fordómar eða viðbrögð við ábyrgðarleysi?

Það hefur vakið athygli að dómsmálaráðherra Íslands lýsir nú áhyggjum af því að svokallaðir „hægri-öfgahópar“ séu farnir að spretta upp hér á landi. Hún segir fordóma hafa aukist í íslensku samfélagi, en þegar hún er spurð hvað valdi þessari þróun, kemur ekkert svar. Aðeins þögn, klisjur og ásakanir.

En spurningin liggur í loftinu:

Af hverju er þetta að gerast?

Hvers vegna finnst sumum Íslendingum að þeir séu ekki lengur öruggir? Hvers vegna er traust til stjórnvalda í innflytjendamálum farið?

Það eru margir sem hafa sagt þetta, aftur og aftur. En það sem skortir er ekki rödd fólksins, heldur vilji valdhafa og fjölmiðla til að hlusta, viðurkenna og bregðast við.

• Innflytjendamál hafa verið rekin af vanhæfni, kerfisbundnum seinagangi og síendurteknum undantekningum.
• Fjöldi einstaklinga kemur hingað án þess að eiga raunverulegan rétt á hæli, margir hafa þegar sótt um hæli í öruggum löndum á leið sinni til Íslands.
• Samfélagið hefur orðið fyrir menningarlegum árekstrum sem stjórnvöld neita að viðurkenna: ítrekuð brot, kynbundið og líkamlegt ofbeldi, aukin spennuupplifun og öryggisleysi í ákveðnum hverfum.
• Íslendingar sjá að það ríkir óstöðugleiki og skortur á stefnu og eftirliti í málaflokknum. Það þarf ekki prófessorstitil til að greina þá þróun, aðeins heiðarleika.

Það eru ekki „fordómar“ að benda á þetta. Þetta er viðbragð við ábyrgðarleysi.

Það á ekki að þurfa að vera „hægri öfgamaður“ til að segja: „Við viljum öryggi, lög og reglur sem gilda fyrir alla.“

Þegar stjórnvöld og fjölmiðlar stimpla slíkar áhyggjur sem „andúð“, loka þau á umræðu og ýta fólki út í vantraust og aðgerðir utan hins opinbera ramma. Þá spretta upp hópar sem ætla að „vernda samfélagið“, ekki endilega vegna þess að þeir vilji það, heldur vegna þess að þeir upplifa að ríkið hafi yfirgefið þá skyldu.

Þegar dómsmálaráðherra segir:

• „Það er hlutverk lögreglu að tryggja öryggi almennings. Aðrir eigi ekki að taka sér pláss í þeim efnum.“

Þá má spyrja:

• En ef fólk upplifir að lögreglan sé vannmönnuð, að landamæraeftirlit virki ekki, og að ríkið bregðist skyldum sínum, hvað þá?

Eru þetta ekki nákvæmlega þær aðstæður sem (öfga)hópar spretta út frá?

Staðan er þessi:

• Þegar samfélag upplifir að það megi ekki tjá raunverulegar áhyggjur án þess að vera kallaður rasisti, öfgamaður eða öryggisógn, þá verður pólitísk umræða eitruð. Hún færir sig frá Alþingi og fjölmiðlum yfir á jaðarhópa.

Við þurfum ekki fleiri slagorð, heldur ábyrgð!

Við þurfum ekki fleiri ásakanir um fordóma, heldur hreinskilna umræðu um það sem virkar og það sem virkar ekki.

Því ef við höldum áfram að bæla niður réttmæta gagnrýni með innantómum frösum, þá fáum við ekki minna af öfgum. Við fáum meira.

Áhyggjuefni að öfgahópar birtist hérlendis

Bill Gates: Vísindamaður? Bjargvættur? Eða bara ókjörinn heimsstjórnandi?

Er það virkilega talið samsæriskenning að spyrja hvernig tölvufræðingur hafi orðið áhrifamesta rödd heims í bóluefnum, loftslagsmálum, matvælaframleiðslu og samfélagsstefnu?

Bill Gates byrjaði sem hugbúnaðarsnillingur og kapítalisti. Í dag er hann stærsti landeigandi Bandaríkjanna, helsti fjárfestir í bóluefnaframleiðslu, áhrifamikill stuðningsmaður „kjötlausrar“ framtíðar og reglulegur ræðumaður hjá World Economic Forum. Hvernig gerðist þetta – og hvers vegna spyr enginn?

„Við þurfum að fækka fólki... með bóluefnum“

Á ráðstefnu árið 2010 sagði Gates berum orðum að mannkyninu þyrfti að fækka, og að bóluefni gætu gegnt hlutverki í því. „Ef við gerum virkilega gott starf með ný bóluefni, heilbrigðisþjónustu og frjósemisþjónustu, þá getum við hugsanlega lækkað fólksfjöldann um 10-15%.“ Þetta er ekki samsæri, þetta er bein tilvitnun.

Og viti menn, áratug síðar kemur (svokallaður heimsfaraldur) og hver er þá mættur í öll viðtöl, með fjárfestingar í lyfjafyrirtækjum og með ráðandi aðgang að Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO)? Sá hinn sami.

Hvers vegna vill hann að við borðum pöddur?

Gates hefur fjárfest í „alternatívum próteinum“ og er meðlimur í hóp sem vill minnka neyslu rauðs kjöts. Hann kennir kúm um loftlagsvána – vegna þess að þær prumpa metani. Lausnin? Ekki að efla vistvænan búskap, heldur að við borðum skordýr og gervikjöt sem framleitt er á rannsóknarstofum.

Spurningin er einföld: Hvers vegna vill sá valdamesti í matvælaframleiðslu heims breyta því sem við borðum – nema það snúist um völd og pening?

Af hverju er tölvumaður orðinn stærsti landeigandi Bandaríkjanna?

Gates á nú yfir 240.000 ekrur af ræktarlandi í Bandaríkjunum. Hann segist ekki ætla að „stjórna neinu með því“, en á sama tíma fjármagnar hann samtök sem vilja breyta því hvað við borðum og hvernig matvælaframleiðsla virkar.

Hvernig er þetta ekki hagsmunaárekstur? Hverjar verða afleiðingarnar þegar sá sem á landið, tæknina, fræin og markaðinn – er líka sá sem skilgreinir vandamálin og vill stjórna því sem við borðum?

Tengsl við WEF – og hina „nýju heimsmynd“

Gates er ekki einangraður auðmaður. Hann er lykilgestur á fundum WEF í Davos, þar sem helstu markmið eru:

• Global health governance (í gegnum WHO)
• Matvælaumbreyting (frá búskap til próteintækni)
• Population management (með forsendum "sjálfbærrar þróunar")
• Og auðvitað: You will own nothing, and be happy 

Fyrirtæki hans, samtök og stofnanir fá fjármögnun, völd og aðgang sem lýðræðislega kjörnir fulltrúar fá sjaldan. Þetta er valdapýramídi – og hann situr ofarlega á honum.

Finnst fólki þetta ekkert skrýtið?

• Hvers vegna er spurt um hagsmunatengsl þegar þingmenn eiga hlut t.d. í Marel – en ekki þegar auðmaður með engin lýðræðisleg umboð stjórnar alþjóðlegri stefnu í lýðheilsu, matvælaframleiðslu og landnýtingu?
• Hvers vegna má ekki ræða þessi mál án þess að vera stimplaður sem samsæriskenningasmiður?
• Hvernig stendur á því að sá sem boðar að við þurfum að borða pöddur, draga úr fólksfjölda og hætta kjötneyslu – býr á sveitasetri, flýgur um á einkaþotu og græðir á gervilausnum sem við eigum að kyngja – bókstaflega. Hvernig getur nokkur trúað því að þetta sé gert af góðmennsku?

Því spyr ég aftur, finnst engum þetta skrýtið?

Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?

19. júlí 2025 er runnin upp – dagurinn sem Ísland samþykkti í þögn að framselja vald yfir eigin viðbrögðum við alþjóðlegum heilsufarsógnum til Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO). Engin opinber umræða fór fram, engin umfjöllun í fjölmiðlum, engin atkvæðagreiðsla, engin yfirlýsing frá stjórnvöldum. Samþykktin fór fram í skjóli aðgerðaleysis – en hefur nú skuldbindandi réttaráhrif fyrir íslenska ríkið.

Þetta gerðist ekki vegna umræðu í þjóðfélaginu. Ekki vegna lýðræðislegrar ákvarðanatöku á Alþingi. Heldur vegna þess að íslensk stjórnvöld gerðu ekkert. Þau kusu að þegja. Og þögnin varð samþykkt.

Valdaframsal með þögninni að vopni

Samkvæmt breytingum sem Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) samþykkti í maí 2024, höfðu aðildarríki til 19. júlí 2025 til að hafna formlega því að nýjar skuldbindingar tækju gildi samkvæmt Alþjóðlegu heilbrigðisreglunum (IHR). Ef ekkert var gert, telst samþykktin sjálfkrafa – og skuldbindingarnar taka gildi gagnvart viðkomandi ríki.

• Að tilkynna WHO innan 24 klst. um öll heilsufarsatvik, jafnvel staðbundin.
• Að fylgja ráðleggingum WHO, sem áður voru valkvæðar, nú skuldbundnar.
• Að deila upplýsingum, viðbragðsáætlunum og lyfjaframleiðslugetu.
• Að stofna sérstakar stofnanir innanlands sem hafa beint samband við WHO og tryggja framfylgd.

Íslensk stjórnvöld höfðu tæpt ár til að bregðast við – en þau kusu að gera ekki neitt. Engin tilkynning, engin yfirlýsing, engin umræða. Ísland samþykkti í raun skuldbindingarnar með þögninni einni. Allt fór fram bak við tjöldin, og það eina sem kom í stað málefnalegrar umræðu var þögn og aðgerðaleysi.

Þögnin um valdframsal er lýðræðisleg svívirða

Hvernig getur svona verið mögulegt í lýðræðisríki?

Íslensk stjórnvöld hafa tekið þátt í alþjóðlegri skuldbindingu sem gerir WHO að æðsta ákvörðunarvaldi um ferðafrelsi, samkomutakmarkanir, bólusetningar og neyðarástand – án þess að þjóðin fái eitthvað um það að segja.

Á tímum COVID-19 sögðu margir að neyðarstjórnunin væri tímabundin, að ekkert væri framselt. Nú sjáum við svart á hvítu hvernig sú röksemd er orðin að engu: Með breytingunum 2024 og samþykktinni (með þögn) 2025, hefur WHO öðlast formlegt vald – og Ísland hefur samþykkt að beygja sig undir það.

Hvar er ábyrgðin? Hver tók ákvörðunina? Hvers vegna var hvorki Alþingi né almenningur upplýstur?

Ábyrgðin hvílir nú á Alþingi – og þjóðinni

Það er skylda Alþingis að krefjast skýrslu frá ríkisstjórninni um þetta mál – og hvort íslensk stjórnvöld gerðu einhverja athugasemd innan tilskilins frests. Ef ekki, þá ber að kalla eftir ábyrgð og gagnsæi.

Við verðum líka að horfast í augu við stóru myndina: Við stöndum frammi fyrir vaxandi tilhneigingu til yfirþjóðlegrar miðstýringar, þar sem vald flyst frá lýðræðislega kjörnum fulltrúum til ókjörinna stofnana og alþjóðlegra neta sem ekki bera beina ábyrgð gagnvart kjósendum.

Fullveldi Íslands er ekki samningsatriði

Þetta snýst ekki um að hafna alþjóðlegu samstarfi – heldur að standa vörð um það sem skiptir mestu: Sjálfstæði, gagnsæi og lýðræðislega ábyrgð.

Ísland má ekki verða „þegandi fylgiríki“ í nýju heimsveldi alþjóðlegra stofnana. Við eigum rétt á svörum.

Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?
Ef stjórnvöld telja sig ekki þurfa að svara því – þá er kominn tími fyrir þjóðina að krefjast svara.

Ian er ekki vandamálið – en frásögnin ruglar umræðuna

Saga Ian McDonald er áhrifarík. Maður sem vann sextíu tíma á viku, lifði af einmanaleika, byggði sér líf, eignaðist barn, lærði íslensku og varð íslenskur ríkisborgari. Fyrir það ber að virða hann og veita honum sanngjarna viðurkenningu.

En umræðan sem fylgir þessari frásögn, og hvernig hún er sett upp af Vísi – dregur upp ranga mynd og ruglar alvarlegri umræðu. Því Ian er ekki hluti af þeim hópi sem gagnrýnin beinist að. Og það þarf að segja það skýrt.

Það sem margir hafa bent á, og sem er sífellt erfiðara að ræða án þess að verða úthrópaður, er ekki gagnrýni á vinnandi fólk eins og Ian. Heldur á vaxandi fjölda hælisleitenda sem koma hingað óþekktir, án skjala, fá nánast sjálfkrafa aðgang að velferðarkerfinu – og síðar ríkisborgararétt – án þess að hafa lagt samfélaginu neitt til.

Það er fólk sem kemur ekki til að vinna heldur til að lifa á kerfinu. Fólk sem lýsir yfir að það sé að flýja ofsóknir – en fer svo í sumarfrí til heimalandsins sem það sagðist ekki geta snúið aftur til. Þetta eru staðreyndir sem stjórnmálafólk og fjölmiðlar forðast að ræða af ótta við að vera stimpluð.

Þegar Ian segist ætla að „láta fordómafólki líða illa í maganum“ og „láta rödd sína heyrast“, þá beinir hann spjótunum að þeim sem gagnrýna kerfið. En hann er ekki hluti af þeim kerfisbundna vanda sem umræðan snýst um. Þvert á móti er hann dæmi um það þegar aðlögun, þátttaka og barátta fyrir ríkisborgararétti virkar eins og hún á að gera.

Það sem við eigum að gagnrýna er ekki Ian, heldur kerfið sem setur enga raunverulega aðlögunarkröfu á aðra, veitir ríkisborgararétt án þátttöku og býður kerfisbundinni misnotkun heim.

Við megum spyrja:

• Hverjir fá að verða hluti af þessu samfélagi?
• Á ríkisborgararéttur að byggjast á sambandi og skuldbindingu – eða bara umsókn og þrýstingi?
• Hvers vegna eru margir aðrir settir á bætur frá fyrsta degi, án þess að hafa unnið eða aðlagast neitt?

Þegar fjölmiðlar og pólitískir aðilar stilla frásögn Ian upp sem svari við þessari gagnrýni, þá búa þeir til falska andstöðu. Þeir nota einlæga sögu einstaklings til að þagga niður nauðsynlega umræðu um stefnu sem á eftir að hafa djúpstæð áhrif á samfélagið okkar.

Ian er ekki vandamálið. En frásögnin af honum, sett í þetta samhengi, breiðir yfir raunverulegt vandamál. Og það er rangt.

Af hverju hlustum við ekki á Luai Ahmed?

Luai Ahmed er múslimi sem flúði harðstjórn og ofbeldi í Jemen. Hann situr ekki heima í stofu á Íslandi og hrópar eða hamrar á lyklaborðið „fordómar!“ á þá sem benda á vandann. Hann talar af reynslu – og við ættum að hlusta. 

Í myndbandi sem hefur farið eins og eldur um netið segir hann einfaldlega: „Ég flúði mína harðstjórn. Ég vil ekki að flytja hana hingað.“ Hann varar við því sem margir á Vesturlöndum vilja ekki horfast í augu við: að með fólki sem flýr ofbeldi fylgja líka hugmyndir – og jafnvel fólk sem kemur hingað með engan annan tilgang en að skapa sundrung, stjórnleysi og beita ofbeldi gegn heimafólki.

Luai biðlar til annarra múslima sem virða frelsi, jafnrétti og lýðræði að þegja ekki lengur. Að láta ekki öfgamenn tala fyrir hönd allra. Að segja skýrt: Við viljum ekki sharía-lög, ekki heiðursmorð, ekki hatursorðræðu gegn gyðingum, kristnum eða samkynhneigðum.

En af hverju hlustum við ekki hér á Íslandi?

Af hverju má ekki ræða þessi mál án þess að vera kallaður rasisti eða útlendingahatari?

Af hverju þorum við ekki að segja eins og hann? Að við viljum ekki flytja inn harðstjórnina og menninguna sem fólkið er að flýja. Að við viljum ekki sjá hverfi verða að stöðum þar sem konur eru óöruggar, hatursáróður gegn minnihlutahópum fær að grassera eða trúarreglur leysa íslensk lög af hólmi.

Frelsi, jafnrétti, lýðræði og mannréttindi eru ekki sjálfgefin. Þau hverfa ef við þorum ekki að verja þau.

Luai Ahmed talar hreint út. Hann biður ekki Vesturlandabúa um að umbera öfgarnar. Hann biður múslima á Vesturlöndum að hafna þeim. Og hann biður okkur öll að skilja muninn. Ekki allir hælisleitendur deila þessum hættulegu hugmyndum – en sumir gera það, og það er glórulaust að þegja yfir því.

Við þurfum að hlusta á Luai Ahmed. Hann veit hvers vegna hann flúði. Hann vill ekki sjá sama fyrirkomulag og menningu festa rætur hér – og við eigum ekki að vilja það heldur.

Af hverju má ekki fagna eigin menningu?

Ég sá nýlega mynd og frásögn sem hafa vakið mikla umræðu í Bretlandi, en sem kæmust líklega aldrei í gegnum ritstjórnargátt stórra fjölmiðla.

12 ára bresk stelpa mætti í skólann á „Cultural Diversity Day“ í Union Jack-kjól og með samsvarandi hatt. Krakkarnir áttu að klæðast einhverju sem táknaði þeirra menningu og flytja ræðu um menningararf sinn.

Hún hafði skrifað fallega og hófsama ræðu þar sem hún talaði um breska siði, te, húmor, Shakespeare, konungsfjölskylduna og hvernig bresk menning væri líka fjölbreytt og mótast af áhrifum alls heimsins. 

En skólinn sagði nei. Hún mátti ekki halda ræðuna. Hún var sögð „fá að fagna breskri menningu alla daga“ og var að lokum send heim.

Ef þetta hefði verið pakistönsk stelpa?

Ef skólinn hefði bannað stelpu af pakistönsku bergi brotna að halda ræðu um sína menningu, hefði þetta orðið landsfrétt. BBC, Guardian, CNN og auðvitað RÚV og Vísir sagt frá því.

En þegar þetta er „hvítt breskt“ barn sem vill fagna sinni menningu, þá er það þaggað niður. Og enginn af stóru fjölmiðlunum vill snerta á þessu máli.

Af hverju birtast svona sögur ekki í stóru miðlunum?

Þeir sem ráða fréttavali telja að „meirihlutamenning“ þurfi ekki pláss. Þeir forgangsraða sögum um minnihlutahópa sem fórnarlömb. Þeir óttast líka að vera sakaðir um „að kynda undir þjóðernishyggju“ ef þeir birta sögur þar sem hvít bresk stelpa kvartar yfir útilokun.

En það er nákvæmlega svona sem reiði og vantraust gagnvart fjölmiðlum verður til. Þegar fólk sér að sömu miðlar sem segja að útilokun sé skelfileg – eru alveg til í að verja útilokun ef hún bitnar á þeim sem þeir segja ekki þurfa vernd.

Fjölmenning verður að vera fyrir alla

Í dag er oft sagt að fjölmenning sé eitthvað jákvætt, en reynslan sýnir að hún getur líka skapað aðskilnað, spennu og jafnvel mismunun þar sem börn í meirihlutanum eru útilokuð eða skömmuð fyrir að fagna sínu. Ef við viljum forðast slíka þróun verðum við að kenna börnum að virða og meta eigin menningu og menningu annarra.