Siðferðisleg hræsni okkar tíma

Við búum í samfélagi þar sem fólk heldur alvöru þingsályktanir og mótmæli gegn því að nautgripir fái vaxtarhormón – en álítur það merki um framfarir að börn séu sett á kynhormóna eða undirbúin fyrir skurðaðgerðir til að breyta líkama sínum.

Hvernig komumst við hingað?

Við töluðum okkur inn í heimsmynd þar sem náttúran er heilög – nema þegar kemur að mannlegu eðli. Þar má öllu afneita og endurskrifa. Við vitum að hormónasprautur fyrir nautgripi eru „ónáttúrulegar“ og geta haft áhrif á heilsu fólks sem neyta kjötsins. En þegar um börn er að ræða, börn sem eru enn að þroskast og skilja varla hugtakið „kyn“ á fullorðins hátt – þá á að trúa því að sprauta utanaðkomandi hormónum séu sjálfsögð mannréttindi.

Við sjáum nú í vaxandi mæli ungt fólk segja frá því að hafa verið sannfært um að „kynleiðrétting“ væri eina lausnin við vanlíðan, aðeins til að sjá á eftir eigin frjósemi, líkamsstarfsemi og sjálfsmynd í rúst. Samt heldur hópurinn áfram að þrýsta á um að gera þessa meðferð að „heilbrigðisþjónustu“ sem enginn megi gagnrýna.

Á sama tíma vill þessi sami hópur banna mjólkurkýrum vaxtarhormón, í nafni velferðar og heilsu. Við höfum snúið siðferðinu á hvolf.

Við getum alveg rætt velferð dýra og matvælaöryggi. En ef við megum ekki ræða áhrif hormónameðferðar á börn, vitum við að við búum ekki lengur í siðmenntuðu samfélagi heldur í sértrúarsöfnuði.

Það þarf hugrekki til að segja þetta. Því þeir sem reyna eru úthrópaðir sem fordómafullir eða hættulegir. En þegar við erum komin á þann stað að við verjum það opinberlega að breyta börnum líffræðilega, en viljum refsingu fyrir að breyta nautgripum – þá er spurningin ekki hvort við höfum rangt fyrir okkur, heldur hvort við höfum tapað öllu viti!

 

Ísland verður að hafna valdframsali til WHO – svo við endurtökum ekki mistökin frá COVID-19

Við megum ekki gleyma því hvernig COVID-19 var notað til að réttlæta fordæmalausar lokanir og skerðingu á réttindum án nægilegrar umræðu. Ef Ísland gerir ekkert fyrir 19. júlí 2025, samþykkjum við skuldbindingar WHO sjálfkrafa. Þetta er ekki formsatriði heldur pólitísk ákvörðun um hvort við viljum endurtaka COVID-19 reynsluna – en nú með enn veikari möguleikum á að segja nei takk næst.

Þetta er einmitt kjarni þeirra breytinga sem lagðar eru til á Alþjóðlegu heilsureglunum (IHR). Með því að samþykkja þær framseljum við Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) formlegt vald til að knýja fram svipaðar samræmdar og íþyngjandi aðgerðir, án þess að íslensk stjórnvöld eða almenningur hafi vald til að meta hvort þær séu raunverulega nauðsynlegar.

Hvað er að gerast?

Árið 2024 samþykkti Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) breytingar á alþjóðlegu heilbrigðisreglugerðinni (IHR) sem veita stofnuninni aukið vald til að samræma viðbrögð ríkja við (alþjóðlegum heilsufarsógnum). Í stað þess að treysta mati og ákvörðunum einstakra ríkja gera breytingarnar ráð fyrir:

1. Skuldbundinni og tafarlausri tilkynningarskyldu um hvers kyns heilsufarsógn, jafnvel þótt stjórnvöld telji hana litla eða staðbundna.
2. Samræmdri innleiðingu alþjóðlegra ráðlegginga WHO, sem gæti þýtt þrýsting á stjórnvöld til að grípa til ferðabanna, lokana, samkomutakmarkana eða skyldubólusetninga – jafnvel gegn vilja almennings eða eigin mati stjórnvalda.
3. Aðgangi WHO að innlendum gögnum, upplýsingum og viðbragðsáætlunum, og mögulegu eftirliti með því hvernig ríki bregðast við.
4. Eftirlitsnefnd sem metur hversu vel ríki hlíta reglunum og getur þrýst á stjórnvöld að fylgja fyrirmælum WHO í einu og öllu.
5. Skyldu til að deila lyfjum og bóluefnum sem framleidd eru innanlands, jafnvel þótt innlend þörf sé brýnni.

Höfum við lært af COVID-19?

Nú vitum við hvað samræmdar neyðaraðgerðir geta þýtt:

• Fjöldatakmarkanir sem settu fyrirtæki á hliðina og sköpuðu mikið atvinnuleysi.
• Ferðabönn sem sundruðu fjölskyldum og lokuðu landamærum.
• Skólalokun sem dró úr menntun og félagslegum þroska barna.
• Hræðsluáróður og skortur á opnum, gagnrýnum umræðum um áhrif og nauðsyn aðgerða.
• Langvarandi geðheilbrigðisvandamál og félagsleg einangrun.

Það sem gerði þetta mögulegt var að stjórnvöld vísuðu til neyðarástands, samræmdra alþjóðlegra ráðlegginga og hræðsluviðbragða til að réttlæta skerðingu mannréttinda. Viljum við veita WHO formlegt vald til að krefjast þessara aðgerða aftur – jafnvel þótt aðstæður séu minni háttar?

Hverjir hafa hag af þessu?

• Risafyrirtæki (eins og BlackRock) sem vilja móta alþjóðlega stefnu eftir eigin hagsmunum.
• Lyfjaiðnaðurinn sem græðir á stórum bóluefnakaupum og miðlægum samningum.
• Fjársterkir einkaaðilar og stofnanir (eins og Bill and Melinda Gates Foundation) sem fjármagna WHO og hafa áhrif á forgangsröðun hennar.
• Alþjóðastofnanir sem réttlæta tilvist sína með því að skapa ótta hjá almenningi og kalla eftir miðlægri stjórn.

Af hverju á Ísland að hafna þessu?

Þetta snýst ekki um að vera á móti alþjóðlegu samstarfi heldur um að læra af fortíðinni og verja sjálfsákvörðunarrétt okkar:

• Við eigum að ráða sjálf hvernig við bregðumst við heilsufarsógn, með okkar serfræðingum og menningu að leiðarljósi.
• Við eigum ekki að framselja vald til stofnunar sem er fjármönuð af risafyrirtækjum og einkasjóðum með eigin hagsmuni.
• Við eigum að tryggja að ákvarðanir sem skerða frelsi fólks séu teknar á Íslandi, af fólki sem stendur ábyrgt gagnvart íslenskum kjósendum – og eftir opna umræðu.

Ákall

Við höfum lært af COVID-19 hve hratt hægt er að skerða borgaraleg réttindi í skjóli neyðarástands. Við megum ekki veita samþykki okkar fyrir kerfi sem gerir slíkt enn auðveldara næst. Ísland á ekki að samþykkja þetta í blindni. Við verðum að nýta rétt okkar til að hafna því áður en 19. júlí 2025 rennur upp, annars verður samþykktin sjálfkrafa. Þetta er spurning um sjálfstæði Íslands, lýðræði og virðingu fyrir fólkinu sem hér býr á Íslandi.

„Það er alltaf auðveldara að gefa frá sér vald en að endurheimta það.“

Við munum verja lýðveldið Ísland“ – en fyrir hvern?

Kristrún Frostadóttir forsætisráðherra flutti hátíðlega yfirlýsingu á Alþingi þar sem hún sagði:

„Ég lýsi því yfir fyrir hönd meirihlutans að við munum verja lýðveldið Ísland, við munum verja stjórnarskrána og heiður Alþingis.“

Það hljómar fallega – en við skulum hætta að láta blekkjast af svona orðum þegar verkin segja annað.

Verja lýðveldið – með því að framselja völd?

Hvernig ætlar ríkisstjórnin að „verja stjórnarskrána“ á sama tíma og hún er hlynnt því að Ísland aðlagi sig enn frekar að Evrópusambandinu og alþjóðlegum reglum sem takmarka tjáningarfrelsi?

Við skulum tala um Bókun 35 – viðbót við Mannréttindasáttmála Evrópu sem á að berjast gegn hatursorðræðu. Í framkvæmd getur hún auðveldlega orðið verkfæri til að þagga niður pólitískar skoðanir. Í löndum Evrópu hafa menn þegar verið ákærðir fyrir skoðanir, brandara eða pólitíska gagnrýni.

Er það „lýðræði“? Er það „að verja stjórnarskrána“?

Tjáningarfrelsi ekki lengur sjálfsagt

Sama ríkisstjórn sem þykist verja heiður Alþingis er hlynnt Digital Services Act Evrópusambandsins – kerfi sem beinlínis krefst ritskoðunar á netinu og refsar þeim sem leyfa „óviðeigandi“ umræður. Þau kalla það „öryggi“ en það er í raun pólitísk stýring umræðu.

Það sem var einu sinni grundvallarréttindi – að segja hug sinn frjálst – er orðið varasamt ef það móðgar „rétta“ hópa eða öfluga hagsmuni.

Alþingi eða útsölustaður?

Þegar Kristrún talar um að verja Alþingi ætti hún að byrja á því að spyrja sig: Hver á að ráða Íslandi? Alþingi eða embættismenn í Brussel og Strassborg?

• Þegar Alþingi samþykkir að laga íslensk lög að erlendum regluverkum sem takmarka tjáningarfrelsi, þá er það ekki að „verja lýðveldið“ heldur aflétta því sjálfstæði sem við fengum 1944.
• Þegar ríkisstjórn boðar aðildarviðræður eða aukið samstarf við ESB án þjóðaratkvæðagreiðslu, er það ekki að „virða lýðræðið“ heldur sniðganga þjóðina.

Falleg orð, en hvað með verkin?

Það er ekki nóg að veifa íslenska fánanum á Austurvelli og lofa að „verja stjórnarskrána“.

Þau sem stjórna þurfa að svara:

• Eruð þið reiðubúin að standa gegn því að Ísland taki upp löggjöf sem getur verið notuð til að þagga niður óþægilegar skoðanir?
• Viljið þið halda fullveldi Alþingis yfir íslenskum lögum?
• Ætlið þið að virða þjóðina og leyfa henni að kjósa um svona stór mál?

Það væri sannur heiður Alþingis – og það væri að verja lýðveldið Ísland í alvöru.

Að lokum

Ég hef fulla trú á að Íslendingar skilji þessa mótsögn. Það þarf að segja hlutina hreint út: Það er ekki lýðræði að framselja valdið en halda áfram að predika um fullveldi.

Þangað til pólitíkusar hætta að þjóna Brussel á undan Reykjavík og erlendum alþjóðastofnunum á undan íslensku fólki – þá eru svona yfirlýsingar bara orðin tóm.

„Við munum verja lýðveldið Ísland“

Fjögur svör stjórnmálamanna til að slá ryki í augu fólks

Það er sama hvað við ræðum í stjórnmálum, alltaf virðist umræðan enda á sömu fjórum setningunum. Þetta eru eins konar sjálfvirkt stoppmerki sem loka á gagnrýna umræðu og gera ráð fyrir að enginn spyrji erfiða spurninga:

1. Þetta er Trump að kenna.

Hvaða vanda sem Evrópa glímir við má alltaf skella skuldinni á Trump. Þægileg leið til að kenna öðrum um – helst einhverjum fjarlægum Bandaríkjamanni sem hefur ekkert vald yfir Evrópu. Með þessu þarf enginn að ræða eigin stefnu, mistök eða spillingu.

2. Pútín ætlar að sigra Evrópu.

Hver sá sem gagnrýnir Evrópusambandið er sakaður um að vera nytsamt fífl Kreml. Þessi áróður merkir andstæðinga sem hættulega og óábyrga. Allar spurningar um lýðræði, fullveldi eða spillingu innan ESB eru afgreiddar sem „rússnesk áróðurslína“.

3. Fjölmenning er okkar styrkleiki.

Þetta er eins og trúarjátning sem má ekki efast um. Ef þú spyrð um samfélagsleg átök, kostnað, menningarlega samloðun eða glæpatíðni ert þú stimplaður sem vondur eða fáfróður. Engin rök, engin gagnrýnin umræða – bara heilagt orð sem á að loka málinu.

4. Pólitíkusar segja „Rannsóknir segja…“ til að koma í veg fyrir andstöðu

Klassísk lokasetning sem á að loka umræðunni. Ef þú spyrð hvaða rannsóknir, hver borgaði fyrir þær, hverjir unnu þær – þá ert þú ekki vísindalegur og á móti framförum samfélagsins. Þetta er orð sem þjónar því að gera gagnrýni ólögmæta.

---- 

Það er dapurlegt hvað þessi fjögur svör eru orðin sjálfvirk og þægileg afsökun. Þau leysa ekkert, reka fólk frá pólitískri umræðu og grafa undan lýðræðinu.

Ef við viljum vera lýðræðisríki verðum við að hætta þessu og tala hreint út um það sem skiptir máli: lýðræðishalla ESB, spillingu, sjálfstæði ríkja, efnahagslega samkeppnishæfni, öryggismál og samfélagslega samþættingu.

Ef við gerum það ekki, þá erum við ekki sjálfstæð og lýðræðisleg samfélög – heldur bara hópur sem lætur stjórnast af fjórum þreyttum afsökunum.

Þreyttur – en á réttu hlutunum.

Ég skil vel að fólk eins og Jasmina sé þreytt á að vera sett undir sama hatt og allt sem fer úrskeiðis. Það er ósanngjarnt að kenna heiðarlegu vinnandi fólki um vanda sem það skapaði ekki.

En ég er líka þreyttur. Þreyttur á því að það sé þaggað niður að ræða raunverulegan mun á innflytjendum og hælisleitendum.

Já við innflytjendum sem koma hingað til að vinna, borga skatta, læra íslensku og verða hluti af samfélaginu eru ekki vandamálið. Þeir eru hluti lausnarinnar og eiga þakkir skilið.

Nei við hælisleitendum sem koma í stórum hópum án stjórnunar, með allt annan menningarlegan bakgrunn, oft án raunverulegra tækifæra eða vilja til að aðlagast – það hefur skapað vandamál sem önnur Evrópulönd eru nú föst í:

• Gettó og félagslegan klofning.
• Aukið öryggisleysi og glæpi.
• Trúarleg átök og höfnun á jafnrétti.
• Vantraust milli hópa og á stjórnvöld.

Þetta er ekki fordómar heldur staðreyndir. Evrópa er að glíma við afleiðingar stefnu opinna landamæra og stjórnlausrar hælisumsókna.

Ég vil að Ísland læri af þeim mistökum áður en það er of seint. Ég vil land sem getur sagt:

• Já við fólki sem vill vinna og verða hluti af okkur.
• Nei við stefnu sem afnemur mörk, gerir engar kröfur um aðlögun og breytir samfélaginu á kostnað þeirra sem búa hér fyrir.

Við verðum að mega ræða þetta heiðarlega. Það er ekki hatur – það er ábyrgð!

Hvernig vinstri og hægri nálgast samfélagið, samskipti og skilaboð

Við tölum oft um vinstri og hægri eins og þetta snúist bara um skatta, útgjöld eða ríkisafskipti. En djúpi munurinn er ekki bara í því hvað þau vilja gera heldur hvernig þau líta á samfélagið sjálft, hvernig þau vilja að við tölum saman og hvaða skilaboð þau leggja áherslu á.

Hvernig þau skilja samfélagið. 

• Vinstri sér samfélagið sem samofinn vef fólks sem ber sameiginlega ábyrgð.
• Markmiðið er að jafna stöðu fólks og draga úr aðgreiningu.
• Sér vald, ójöfnuð og kerfisbundið óréttlæti sem vandamál sem þarf að laga.
• Vill sterkara kerfi, reglur og stuðning sem tryggja að enginn verði skilinn útundan.

Hægri sér samfélagið sem safn einstaklinga og fjölskyldna sem bera ábyrgð á sér sjálfir.

• Leggur áherslu á frelsi og frumkvæði einstaklingsins.
• Vill sem minnst af óþarfa afskiptum frá ríkinu.
• Sér persónulega ábyrgð og sjálfstæði sem lykil að heilbrigðu samfélagi.

Hvernig þau nálgast samskipti og umræðu.

Vinstri notar oft siðferðislega röksemdafærslu: Hvað er rétt.

• Kallar eftir samúð og skilningi.
• Leggur áherslu á sögur af þeim sem þurfa hjálp eða verða fyrir óréttlæti.
• Er viðkvæm fyrir tungumáli sem útilokar eða særir minnihlutahópa.
• Vill að samfélagið endurspegli virðingu og umhyggju í tali og hegðun.

Hægri notar oft raunhæfa eða nytsemislega röksemdafærslu: Hvað virkar.

• Beinir spurningum að ábyrgð og skilvirkni.
• Spyr: „Hver borgar? Er þetta sanngjarnt fyrir alla?“
• Gagnrýnir pólitíska rétthugsun sem tilraun til að stjórna umræðunni.
• Vill opinskáa umræðu, jafnvel þótt hún sé óþægileg.

Hvaða skilaboð þau senda.

Vinstri skilaboðin eru oft:

• Við erum öll saman í þessu.
• Við verðum að hugsa um veikustu hlekkina.
• Við þurfum að breyta kerfinu svo enginn verði skilinn útundan.

Hægri skilaboðin eru oft:

• Þú berð ábyrgð á þínu lífi.
• Við verðum að vernda frelsi og sjálfstæði.
• Við getum ekki reddað öllum með peningum sem við höfum ekki.

Kjarni málsins.

Þetta snýst ekki bara um tvær leiðir til að setja fjárlög eða ákveða skattaprósentu. Þetta eru tvær djúpar og ólíkar hugmyndir um hvernig samfélag á að vera, hvernig við eigum að tala saman, og hver gildi okkar eiga að vera.

Vinstri sér réttlæti í sameiginlegri ábyrgð og jöfnuði, jafnvel þótt það krefjist meira af öllum. Hægri sér réttlæti í frelsi og persónulegri ábyrgð, jafnvel þótt það kosti ójafna útkomu.

Hvort sjónarmiðið er „réttara“? Það ræðst af því hvaða gildi við setjum í forgang. En ef við skiljum þennan mun getum við loksins rætt af alvöru – í stað þess að afskrifa hvort annað sem heimsku eða illsku.

Ef við gerum það byrjar raunveruleg samræða – og þá getum við fundið bestu lausnina fyrir samfélagið.

 

Hvað í ósköpunum gerðist? Af hverju birtist allt í einu jákvæð frétt um Trump á Íslandi?

Við getum líklega verið sammála um að þetta kom svolítið á óvart. Ísland hefur verið nokkurs konar DTS-land (Donald Trump Syndrome): hann birtist í fjölmiðlum helst sem ógn, trúður eða fyrirboði heimsendans.

Svo sér maður á mbl.is fyrirsögnina: „Trump gerði allt rétt“. Ha? Var ritstjórnin sofandi við stýrið í dag eða í jólaskapi um hásumar?

En þegar maður les nánar sér maður að þetta er viðskiptagrein. Markaðurinn metur ekki persónuleika heldur peninga: lægri skatta, hækkandi hlutabréfavísitölur. Fjárfestar eru ekkert að velta sér upp úr upphrópunum eða fyrirsögnum — þeir sjá dollara og segja „já takk“.

Kannski er þetta líka bara klókt trikk til að fá smelli. Það selur að ögra fólki sem er vant að sjá Trump sem holdgerving endaloka lýðræðisins.

Eða — og nú leyfi ég mér alveg villta kenningu — kannski vill einhver minna okkur á að það er til annað sjónarhorn. Bara svona til að hrista upp í umræðunni. En nei, það væri líklega of róttækt.

 

Trump gerði allt rétt

Eru skoðanir þínar raunverulega þínar eigin?

Við höfum öll sterkar eða veikar skoðanir á ýmsum málum – stundum lærðar frá foreldrum, vinum eða samfélaginu, stundum fengnar beint frá fréttamiðlum eða samfélagsmiðlum. Við höldum oft að þessar skoðanir séu okkar eigin, mótaðar af frjálsum vilja. En hvað ef stór hluti þeirra er bara niðurstaða þess sem okkur hefur verið leyft að sjá – og þess sem okkur hefur ekki verið leyft að sjá?

Ég hef orðið sífellt meðvitaðri um þetta. Hver ræður umræðunni? Hver ákveður hvaða sjónarmið eru sýnileg? Það eru hefðbundnir fjölmiðlar sem velja hvað telst „fréttnæmt“ – en líka samfélagsmiðlar sem stjórna því hvað fær athygli með flóknum reikniritum. Þeir ákveða hvað þú sérð – og hvað þú sérð ekki. Þeir ákveða hverjir eru gerðir að fórnarlömbum sem við eigum að vorkenna, og hverjir verða hlægilegir eða þaggaðir niður.

Við fáum oft bara sneið af raunveruleikanum. Sumt er markvisst falið eða litað. Það gerir það auðveldara að móta „réttu“ skoðunina ef fólk sér aldrei hina hliðina á heildstæðan og mannlegan hátt – eða ef andstæð sjónarmið eru aðeins sýnd í afskræmdum, klipptum eða háðslegum búningi.

Ég get nefnt sjálfan mig sem dæmi. Ég var lengi með klassískt „DTS“ – Donald Trump Syndrome, hugtak yfir fólk sem fyrirlítur hann skilyrðislaust. Ég skammaðist næstum fyrir að hlusta á hann. Það byggðist ekki á eigin rannsókn heldur á því sem ég sá í hefðbundnum fjölmiðlum og á samfélagsmiðlum – alltaf klippt, aflagað og gert hlægilegt, eða hann sýndur sem illmenni.

Meginástæðan fyrir því að ég „læknaðist“ af DTS var að ég hafði lengi fylgst með World Economic Forum og áttað mig á hversu ágeng hugmyndafræði þeirra er: alþjóðavæðing, afsal fullveldis til ólýðræðislegra stofnana, opin landamæri, WOKE-hugsun og „sameiginlegar lausnir“ sem hunsa staðbundinn veruleika. Þessi hugmyndafræði er sterk í Demókrataflokknum og vinstri hreyfingum í Evrópu.

Mér fannst skýrt að undir veikri stjórn Bidens hefði heimurinn farið í ranga átt – (og það tóku fleiri en ég eftir því). Ég fór því að fylgjast mjög vel með forsetakosningunum 2024. Ég horfði á ræður og viðtöl við Kamölu Harris, sem talaði mjög í anda WOKE – ef hún náði að gera sig skiljanlega (þeir sem hafa hlustað á hana vita hvað ég á við).

Í þessum undirbúningi sá ég að Trump tók skýra afstöðu gegn WEF og þeirri hugmyndafræði. Þegar ég áttaði mig á þessu ákvað ég að hlusta á hann sjálfan – ekki bara á það sem aðrir sögðu um hann eða hvernig hann var sýndur í fjölmiðlum. Ég horfði á ræður í heild, ekki aðeins klippt brot. Ég horfði, hlustaði á, og las frumheimildir.

Það sem vakti mesta athygli mína var hvernig reikniritið breyttist. Þegar ég byrjaði að skoða þetta efni fékk ég allt í einu aðra sýn: mannlegri hlið á Trump – viðtöl og greiningar sem ég hafði aldrei séð áður. Það sem áður var útilokað af minni tímalínu varð allt í einu sýnilegt. Ég fékk að sjá annan raunveruleika. Þetta var mjög lærdómsríkt.

Ég þarf ekki að vera sammála öllu sem Trump gerir eða segir. Enda er enginn er alltaf sammála sínum stjórnendum, leiðtogum eða jafnvel foreldrum. Það sem skiptir máli er að ég fékk loksins að sjá báðar hliðar málsins.

Þetta var dýrmæt kennslustund um áhrif fjölmiðla og samfélagsmiðla á skoðanir okkar. Þegar ég sá hina hliðina varð mér ljóst hvernig fjölmiðlar búa til mjög neikvæða og ósanngjarna mynd af Trump. 

Að mínu mati ætti þetta að vera eitthvað sem allir hugsa um. Þú þarft ekki að vera sammála mér, Trump eða öðrum. En spurðu sjálfan þig:

• Af hverju trúi ég þessu?
• Hef ég séð andstæð rök?
• Hef ég séð frumheimildir?
• Hef ég reynt að skilja andstæðu hliðina á eigin forsendum?

Við skuldum okkur sjálfum að hugsa sjálfstætt. Að reyna að sjá heildarmyndina. Að leyfa ekki fjölmiðlum, stjórnmálamönnum, fyrirtækjum eða reikniritum að ákveða fyrir okkur hvað við megum sjá og hugsa.

Að mínu mati er það eina leiðin til að eiga skoðanir sem eru í raun okkar eigin.

Öfund sem þjóðaríþrótt

Það er vinsælt þessa dagana að skamma kapítalisma. Hann er sagður rót alls ills, misréttis, græðgi, ójafnaðar. En mér sýnist stundum að umræðan snúist ekki um kapítalisma í sjálfu sér heldur eitthvað miklu dýpra og persónulegra: öfund.

Við virðum ekki lengur þann sem nær árangri. Við öfundum hann. Við drögum hann niður í stað þess að læra af honum. Það er eins og það hafi orðið þjóðaríþrótt að tortryggja velgengni. Sá sem gengur vel hlýtur að hafa svikið einhvern, platað einhvern, verið „gráðug/ur“.

Í stað þess að segja: „Vel gert. Hvernig gerðirðu þetta? Hvað get ég lært af þér?“ segjum við: „Viðkomandi á ekki skilið meira en ég.“

Ég man þegar það þótti dyggð að gleðjast með öðrum. Þegar það var hvati til eigin umbóta að sjá einhvern ná árangri. Nú virðist algengara að fólk leiti sér afsökunar fyrir eigin aðgerðaleysi með því að rakka niður þá sem standa sig.

Auðvitað á að gagnrýna spillingu og svindl. En við erum farin að setja alla í sama hóp. Við höfum búið til menningu þar sem það er synd að skara fram úr. Þar sem metnaður er talinn ósiðlegur. Þar sem það að leggja meira á sig er ástæða fyrir háði og hatri.

Öfund er ekki gagnrýni á kapítalisma. Hún er eitur innan hans. Hún drepur metnað og ábyrgð. Hún hvetur ekki til umbóta heldur stöðnunar. Hún segir: „Ef ég get það ekki, á enginn að geta það.“

Í kjarna sínum þá gleðst Kapítalismi með öðrum, sem vill læra, sem hvetur til nýsköpunar og vinnu. Þar sem við spyrjum: „Hvernig get ég sjálf/ur bætt mig?“ í stað þess að spyrja: „Hvernig get ég dregið viðkomandi niður?“

Við stöndum frammi fyrir spurningu: Viljum við samfélag sem lyftir fólki upp eða samfélag sem rífur allt niður í sama skurð?

Ég held að við þurfum að endurvekja eina einfalda en sterka reglu sem hefur meira gildi en margir átta sig á:

Að elska náungann eins og sjálfan sig.

Það þýðir ekki bara að sýna góðvild við þá sem eiga minna – heldur líka að gleðjast með þeim sem gengur vel. Læra af þeim. Leyfa þeim að sýna okkur hvað er mögulegt.

Kannski byrjar allt á okkur sjálfum. Að hætta að afsaka eigin aðgerðaleysi með hatri á þeim sem hafa lagt hart að sér. Að spyrja: Hvernig get ég sjálf/ur bætt mig?

Getur verið að fólk finni beiskju eða öfund gagnvart einhverjum bara af því að viðkomandi á meiri pening og hefur náð meiri árangri? 

"Við erum hér til að taka yfir" – Og þá trúi ég þér

Ég sá þetta myndband. Og þetta er ekki það fyrsta.
Ég hef séð fleiri slík, þar sem sambærileg yfirlýsing er gefin.
Í þessu stendur maður í miðri götu, með hljóðnema í andlitinu og segir hátt og skýrt:

"We are here to take over."
– Shakeel Afsar, frambjóðandi í breskum þingkosningum, stofnandi „Islamic Independent Candidates Alliance“.
(Myndband: 2024, Birmingham)

Það sem áður var kallað "samsæriskenning" er nú sagt beint út. Ekki af einhverjum jaðarpredikara. Heldur manni sem bauð sig fram til þings.
Hann komst ekki inn, en hann fékk hljómgrunn. Framboð hans fékk umtalsverða athygli í fjölmiðlum, bæði vegna umdeildra yfirlýsinga og stefnu sem margir upplifðu sem ögrandi. Sumir lýstu yfir áhyggjum af orðræðu hans, en aðrir lýstu yfir stuðningi, sérstaklega innan ákveðinna trúar- og samfélagshópa. Þögn stjórnmálamanna um yfirlýsinguna vakti enn meiri spurningar: Af hverju má ekki ræða þetta opinberlega?
Ekki í reiði. Heldur með sjálfsöryggi. Eins og þetta sé sjálfsagt.

Þetta er ekki einstakt tilvik

Ef þetta væri einangrað dæmi, þá væri hægt að skella þessu á vitleysing.
En það væri sjálfsblekking. Þetta er hluti af mynstri sem hefur endurtekið sig um alla Evrópu síðasta áratuginn.
Og þeir segja það aftur og aftur, núna á opnum vettvangi, án þess að nokkur leiðtogi þori að mótmæla:

"We will conquer Europe not with swords, but with birth rate."
– Úr prédikun imams í Al-Aqsa moskunni, birt af MEMRI 2015 (heimild).

"Sweden belongs to Muslims - its only a matter of time."

– Orð frá Imam Basem Mahmoud í Malmö, skráð í frétt frá The European Conservative árið 2023. Þar segir hann meðal annars: „Svíþjóð er okkar, hvort sem [Svía] líkar það eða ekki. Eftir tíu til fimmtán ár verður hún okkar.“

Þetta kom fram í hatursfullri ræðu þar sem hann sakaði sænsk stjórnvöld um að ræna börnum múslima, lýsti yfir fyrirlitningu á sænskum stofnunum og kallaði skólakerfið „skömmina í sænsku samfélagi“. (Heimild – The European Conservative)

"Molenbeek is a no-go zone run by Sharia law."

– Umfjöllun um Molenbeek, hverfi í Brussel sem hefur lengi verið tengt við róttækar íslamskar hreyfingar, má finna í ítarlegri grein hjá ABC News. Þar segir frá samfélagslegri spennu, tengslum við hryðjuverk og ásökunum um að svæðið fylgi eigin reglum og hafni vestrænum gildum. (Heimild – ABC News)

Ertu enn að efast?

Þeir segja það. Þeir meina það. Og þeir vinna að því – markvisst.
Ekki með sprengjum eða vopnum, heldur með lýðfræðilegum yfirtökum, menningarlegri niðurrifsstefnu og hugmyndafræðilegri útþenslu sem nýtir veikleika vestræns sjálfstrausts. Þetta er ekki árás í hefðbundnum skilningi, heldur innri uppbygging nýrrar valdapíramída, studd af trúarlegri samstöðu sem hafnar samruna við heimafólk.

Samt er okkur sagt að það sé hatursfullt að nefna þetta.
Að benda á staðreyndir sé ómannúðlegt.
Að spyrja sé hættulegt.
Við eigum að þegja, jafnvel þegar allt bendir til þess að spurningarnar séu réttmætar og brýnar.

En ég spyr

Ef maður sem býður sig fram til þings, með stuðning úr samfélagshópum og pólitískum baklandi, stendur á götu í Bretlandi og segir að hann sé hér til að taka yfir, og við eigum ekki að bregðast við – hver bregst þá við þegar tekið hefur verið yfir?

Þetta snýst ekki um hatur. Þetta snýst um vernd.
Og þetta snýst ekki um einhvern óljósan ótta eða ímyndaða öfgamenn, heldur menn sem stíga fram fyrir opnum tjöldum og segja hvað þeir ætla sér.
Þetta er ekki bara einhver maður. Þetta er fulltrúi hreyfingar.
Þetta snýst ekki um að útiloka, heldur að skilgreina:
Fyrir hverja á Evrópa að vera?
Hver ræður framtíð álfunnar – og af hverju er bannað að spyrja?

Niðurstaða

Ég trúi þeim.
Ekki fjölmiðlunum sem þegja.
Ekki stjórnmálafólkinu sem afsakar.
Ekki akademíunni sem snýr öllu upp í "fordóma".

Ég trúi þeim sem segja það beint:

"We are here to take over."

Ef þú trúir þeim ekki – hlustaðu þá betur.