Pólitískur klofningur, tengsl við vald og veikburða forysta

Nýjustu tíðindi frá þýska þinginu staðfesta það sem margir hafa lengi grunað: að hið hefðbundna flokkaveldi í Evrópu stendur á brauðfótum, og forysta þess er veikburða.

Friedrich Merz, leiðtogi Kristilegra demókrata (CDU), náði ekki kjöri sem kanslari í fyrstu umferð þrátt fyrir að vera studdur formlega af meirihluta þingsins. Þetta var talið formsatriði, en varð í staðinn afhjúpun á dýpri óánægju innan kerfisins.

Að 310 þingmenn af 630 skuli kjósa með honum, þar sem hann hefði þurft 316, er ekki tilviljun. Þetta er skýr vísbending um að forysta hans er umdeild, jafnvel innan þeirra flokka sem formlega styðja hann. Stuðningur við Merz og þá stefnu sem hann stendur fyrir er langt í frá sjálfgefinn, enda hefur hann verið gagnrýndur fyrir djúp tengsl við fjármálageirann og yfirþjóðlegt valdakerfi.

Hann gegndi lykilhlutverki hjá BlackRock sem stjórnarformaður þýska útibús á árunum 2016 til 2020, þar var hann ekki aðeins ráðgjafi heldur miðlari milli fjárfestingaafla og stjórnvalda. Þetta setur hann í sérstöðu meðal stjórnmálamanna, þar sem hann hefur raunverulega reynslu úr efstu lögum fjármálavaldsins. Gagnrýnendur segja hann ekki einungis hafa tengst þessum heimi, heldur lifa og hugsa í hans anda.

Auk þess hefur hann verið virkur þátttakandi í umræðu World Economic Forum í Davos, þar sem hann hefur talað fyrir auknu hlutverki alþjóðlegra stofnana í efnahags- og samfélagsstefnu. Fyrir vikið telja margir hann fremur fulltrúa hugmyndafræði yfirþjóðlegra elítu en hagsmunavörð þýskra kjósenda. Þessi tengsl við alþjóðlegt fjármála- og hugmyndavaldaumhverfi eru einmitt ástæða þess að margir gagnrýna bæði BlackRock og World Economic Forum.

BlackRock hefur verið gagnrýnt fyrir að hafa gríðarleg áhrif á efnahagslíf og stefnumótun án lýðræðislegrar ábyrgðar. Fyrirtækið stýrir eignum sem nema þúsundum milljarða dollara, á stóran hlut í flestum stórfyrirtækjum heims og hefur áhrif á stefnu þeirra, m.a. í gegnum stjórnarkjör. Þeir hafa jafnframt verið ráðgjafar ríkisstjórna og almannakerfa, sem margir líta á sem hagsmunaárekstur. Margir óttast að fjármálavaldið hafi of mikla óformlega stjórn á lýðræðislegum ferlum.

World Economic Forum hefur verið gagnrýnt fyrir að skapa vettvang fyrir valdaelítur, stjórnmálamenn, milljarðamæringa og tæknirisa til að móta framtíð heimsins án raunverulegrar lýðræðislegrar aðkomu almennings. Hugmyndin um "The Great Reset" eftir heimsfaraldurinn hefur vakið tortryggni meðal þeirra sem telja WEF vinna að því að koma á yfirþjóðlegu, eftirlitsdrifnu og lítt gagnsæju kerfi.

Í augum margra kjósenda er Friedrich Merz því ekki bara maður CDU, heldur táknmynd tengsla stjórnmála og alþjóðlegs fjármálavalds. Hann tengist ekki aðeins kerfinu, heldur þeim hluta þess sem almenningur hefur minnst traust til: lokuðum fjármálaöflum, yfirþjóðlegum hugmyndavettvangi og ráðandi elítum sem móta heiminn án beins umboðs. Þegar slíkur einstaklingur fær ekki einu sinni fullan stuðning frá eigin þingi, sendir það skilaboð um að klofningurinn sé dýpri en aðeins milli flokka: hann er á milli valdakerfisins og fólksins sem á að lúta því. Þessi ímynd hefur orðið honum að vopni í höndum gagnrýnenda, sem líta á hann sem holdgerving gömlu, afhelguðu elítunnar, í stað þess að vera fersk forysta sem endurspeglar raunverulegar þarfir og tilfinningar almennings.

Innan CDU og jafnvel SPD eru greinilega raddir sem annaðhvort treysta honum ekki, eða telja hann ekki fulltrúa þess sem þýskir kjósendur kalla eftir. Þótt hann nái kanslarastólnum í næstu umferð, hefur eitthvað brostið.

Þetta eru nákvæmlega þau veikleika- og vantraustsmerki sem leiða til þess að flokkar eins og AfD sækja í sig veðrið. Fólk sér í gegnum formsatriðin. Það vill ekki lengur strika í reitinn af vananum einum saman. Þingmenn, rétt eins og almenningur, eru farnir að spyrja: Er þetta forysta eða yfirvarp?

Ef gamli heimurinn getur ekki einu sinni staðið saman um eigin mann, hvers vegna ætti fólkið að fylgja honum?

Tapaði óvænt kanslarakjörinu

Af hverju er AfD kölluð öfga-hægri, þegar hún stendur fyrir hefðbundin gildi og þjóðlegt sjálfstæði?

Vaxandi fylgisaukning Alternative für Deutschland (AfD) í Þýskalandi hefur leitt til þess að flokkurinn er nú næstum undantekningarlaust skilgreindur sem "öfga-hægri" í vestrænum fjölmiðlum og í flestum akademískum umræðum. En þegar horft er til stefnuskrár flokksins og þeirra málflutnings, vaknar eðlileg spurning: Hvers vegna á þessi skilgreining við? 

Stefnuskrá AfD – Hvers konar flokkur er þetta raunverulega?

AfD lýsir sjálfum sér sem þjóðlegum, lýðræðislegum og frjálslyndum, en íhaldsömum flokki. Helstu stefnumál eru:

• Innflytjendamál: Harðari landamæravernd, takmarka hælisumsóknir og áhersla á að innflytjendur aðlagist þýskri menningu.

• Menningar- og þjóðernisstefna: Vernda þýska menningu, andstaða við multiculturalisma og rétttrúnað.

• Efnahagsstefna: Skattalækkanir, gagnrýni á mikil afskipti ríkisins, markaðsfrelsi og ábyrg fjármál.

• ESB og alþjóðavæðing: Telja áhrif ESB ganga of langt, vilja auka þjóðarétt og draga úr yfirþjóðlegri stjórn.

• Orkumál og umhverfi: Andstaða við kolefnisskatta og "net zero", vilja nýta kjarnorku og jarðefnaeldsneyti.

• Tjáningarfrelsi og gagnrýni á rétttrúnað: AfD telur ójafnvægi í umræðu, þar sem ákveðnar skoðanir eru þaggaðar.

Af þessu má sjá að stefnur AfD eru innan ramma þess sem í mörgum öðrum Evrópuríkjum teldist einfaldlega vera íhaldsstefna, þjóðernishyggja eða gagnrýnin afstaða til alþjóðavæðingar. 

Hvers vegna öfga-hægri merking?

Skilgreiningin "öfga-hægri" kemur ekki frá stefnuskrá flokksins heldur:

1. Þegar flokkurinn leggur áherslu á þjóðernishyggju fram yfir alþjóðlega samvinnu.

2. Vegna ummæla ákveðinna fulltrúa flokksins sem hafa verið tengd sögu öfgastefnu í Evrópu. 

3. Vegna þess að flokkurinn ögrar "réttum skoðunum" á sviði innflytjendamála, loftslagsmála og kynjapólitíkar.

Flokkar sem afneita hugmyndafræðilegu yfirvaldi og rétttrúnaði þar sem ein lína gildir um menningu, kynjaskiptingu, kynhneigð, loftslag og Evrópusamvinnu eru gjarnan fljótt stimplaðir öfgar.

En spyrja mætti: Byggist þessi öfgastimpill virkilega á málefnalegri greiningu, eða er hann fyrst og fremst afurð pólitísks andrúmslofts, túlkunar andstæðinga og almennra fordóma gagnvart "ó/hefðbundnum" sjónarmiðum?

Af hverju fylgið er vaxandi?

AfD er ekki að vaxa vegna haturs, heldur vegna vantrausts.

• Vantrausts á ESB og elítur.

• Vantrausts á stjórnleysi í innflytjendamálum.

• Vantrausts á orkustefnu sem gerir orku dýra og óörugga.

• Vantrausts á kerfi sem þolir ekki skoðanir sem fara gegn rétttrúnaði.

Flokkurinn nýtur stuðnings úr ólíkum áttum: bæði frá ungu fólki og eldri kynslóðum, frá vinnandi stéttum og þeim sem líta á sig sem utangarðs í núverandi kerfi. Þetta eru ekki endilega íhaldssamir kjósendur í hefðbundnum skilningi, heldur fólk sem er orðið langþreytt á að vera hunsað, þaggað og meðhöndlað sem óæskilegur minnihluti í eigin landi.

Ný hugsun á rótum skautunar

Ef kjósendur hafna gömlu flokkakerfi sem lengur skýrir ekki raunveruleg skoðanaskil, og spyrja sjálfa sig hvort Evrópusamvinna, loftslagsmál og samfélagslegar "framfarir" hafi orðið sjálfstæð trúarbrögð, þá ætti ekki að kalla það "öfgar" heldur taka spurninguna alvarlega: Hvers vegna velur fólk þessa leið?

Og þegar kjósendur spyrja: "Af hverju eru mínar skoðanir sagðar hættulegar, þegar ég vil einfaldlega verja þjóð mína, menningu mína og framtíð barna minna?", þá þarf samfélagið ekki að svara með fordæmingu, heldur með rökum, virðingu og opnum huga.

Skilningur á vaxandi fylgi AfD krefst ekki samþykkis við öllu sem flokkurinn segir, heldur virkrar hlustunar á raddir fólks sem hefur verið afskrifað. Ef samfélagið forðast að hlusta og svarar með stimplun í stað skoðunar, þá verður það sjálft hluti af vandamálinu en ekki lausnin!

Kæra skilgreiningu leyniþjónustunnar