Stafrænt skilríki: Nýtt andlit alræðis

Á næstu árum hyggjast ríki Evrópu og alþjóðastofnanir innleiða svokallað stafrænt skilríki (e. digital identity). Markmiðið er að einfalda aðgang að fjölbreyttri þjónustu – frá netbanka og heilbrigðiskerfi til opinberrar stjórnsýslu, ferðalaga og netverslunar. Í stað þess að muna ólík lykilorð eða skanna vegabréf, mun hver einstaklingur bera einn stafrænan lykil sem auðkennir hann í öllum kerfum.

Tæknin hefur verið kynnt sem mikilvægt skref í átt að skilvirkara og öruggara samfélagi. Evrópusambandið leggur áherslu á að borgarar geti með einum auðkennislykli staðfest hver þeir eru, samþykkt skjöl, skráð börn í skóla, greitt skatta og ferðast milli landa, allt með öruggum hætti og án pappírsforms.

En undir þessu fallega yfirborði vakna mikilvægar spurningar. Því með auknu öryggi kemur einnig aukið vald. Og spurningin sem flestir virðast ekki spyrja er: Hver hefur vald yfir þessu auðkenni – og hvernig getur það verið notað gegn þér?

Stafrænt skilríki mun ekki aðeins nýtast til að skrá þig inn á vefsíður. Það mun tengjast öllum mikilvægum þáttum samfélagsins:

• Heilbrigðisþjónustu (aðgangur að læknum, lyfjum, tryggingum)
• Fjármálum (bankaþjónusta, lán, greiðslur)
• Matvörukaupum og upprunavottun matvæla
• Ferðalögum (flug, hótel, vegabréfsathuganir)
• Netverslun og stafrænum greiðslum
• Samskiptamiðlum og ritskoðun
• Síma- og netnotkun
• Opinberri þjónustu og skráningum
• Neyðarhjálp

Í stað þess að vera gagnlegt verkfæri til að auka þægindi, verður stafrænt skilríki brátt að inngöngumiða að samfélaginu. Þú "velur" það sjálf/ur, segir kerfið, en ef þú hafnar því, verður lokað á fjármálaþjónustu, opinbera þjónustu og jafnvel heilbrigðiskerfið. Það sem virðist vera tækni til að einfalda lífið, er í raun stjórnkerfi hannað til að fylgjast með, stýra og umbuna eða refsa, allt eftir hegðun þinni. Þetta er ekki frjálst val heldur þvingað samþykki: opt-in kúgun. Frelsi sem aðeins gildir ef þú fylgir línunni.

Í Kína er þessi þróun þegar orðin að veruleika. Þar eru stafræn skilríki og svokallað samfélagsstigakerfi (social credit system) samtvinnuð í víðtæku eftirlitskerfi. Borgarar eru metnir samkvæmt hegðun, skoðunum og tengslaneti, og stigakerfi ákvarðar hvort þeir fái að ferðast með lest, opna bankareikning, fái lán eða skráð sig í nám. Þeir sem eru taldir óæskilegir, hvort sem það er vegna skoðana, netsamskipta eða félagslegra tengsla, missa stig og þar með réttindi. Þetta er raunverulegt eftirlitskerfi þar sem aðgengi að samfélaginu er skilyrt við hlýðni.

Á þessari mynd má sjá skjámynd úr kínverska stigakerfinu. Þú byrjar með 1000 stig og þar eru einstaklingar metnir og skráðir í kerfi sem raðar þeim eftir félagslegum „traustleika“. Hærra stig veitir aðgang að þjónustu og ferðalögum – lægra stig útilokar þig. Þetta er kerfi sem verðlaunar hlýðni og refsar óhlýðni.

Þetta er ekki dystópísk framtíðarsýn, heldur daglegt líf í stærsta einræðisríki heims, og sumir í Evrópu líta nú til þess sem fyrirmyndar.

Nú er sambærilegt kerfi að þróast innan Evrópusambandsins. Evrópsk stafræn auðkenning (European Digital Identity Wallet – EUDI) hefur verið í þróun frá 2021 og samkvæmt tilkynningu framkvæmdastjórnar ESB frá júní 2021 er markmiðið að allir ríkisborgarar og íbúar eigi að nota slík auðkenni fyrir allt frá netbankaþjónustu til vegabréfsathugana. Skjalið undirstrikar að notkun verði "frjáls", en í reynd verða opinber og einkarekin kerfi hvött eða skylduð til að krefjast þess. Þá segir jafnframt í skjölum World Economic Forum (WEF Insight Report: Digital Identity 2018) að stafrænt auðkenni sé lykill að því að stýra aðgangi að heilbrigðiskerfum, menntun, ferðafrelsi og internetinu.

Þetta er kynnt sem leið til að "auðvelda lífið", en raunveruleikinn er einfaldlega aukin miðstýring, rekjanleiki og möguleiki á ritskoðun og útilokun. Ef kerfið getur opnað aðgang þinn að heiminum, þá getur það líka lokað honum.

Spurningin er einföld: Treystir þú því að stjórnvöld, núverandi og framtíðar misnoti ekki slíkt vald? Hvað ef skoðanir þínar teljast síðar "öfgafullar"? Hvað ef þú vilt ekki samþykkja einhuga stefnu um loftslag, bólusetningar eða félagsleg viðmið?

Við verðum að átta okkur á því að þetta er ekki tæknispurning heldur pólitísk spurning. Eða öllu heldur: spurning um frelsi.

Við verðum að hafna þróun sem breytir frjálsu samfélagi í rafrænt fangelsi. Því þegar frelsið er háð skilyrðum, þá er það ekki lengur frelsi.

Segðu nei.

Ekki bíða eftir að þú þurfir samþykki til að sækja lyfin þín, eða leyfi til að panta flug. Ekki bíða eftir að netbankinn þinn lokist af því að þú deildir röngum hlekk eða sagðir rangt orð. Því þegar það gerist, verður of seint að segja nei. Segðu nei áður en það gerist!

Af hverju má ekki segja nei?

Við lifum á tímum þar sem þú mátt vera allt – nema ósammála.

Þú mátt vera hver sem er og trúa hverju sem er, svo lengi sem þú endurtekur réttu frasana: Þú þarft bara að fara með formúluna sem allir þekkja: öruggt rými, þjóðarmorð, Trump er vondur. Þá færðu klapp á bakið, jafnvel þótt það sem þú segir gangi gegn almennri skynsemi eða staðreyndum.

En ef þú segir einfaldlega:

• „Nei.“
• „Ég er ekki sammála.“
• „Ég sé þetta öðruvísi.“

…þá ertu úreltur. Eða öfgamaður. Trumpisti. Eða bara vond manneskja.

Það er ekki lengur leyfilegt að hafna. Ekki leyfilegt að efast. Ekki leyfilegt að standa með sjálfum sér í samfélagi sem krefst skilyrðislausrar hlýðni við nýja trú: að öll gagnrýni sé árás og að öll höfnun sé ofbeldi.

Samfélag hlýðninnar

Við höfum búið til samfélag þar sem fólk er ekki þvingað til hlýðni með lögum, heldur með skömm.
Það þarf ekki lögreglu. Það þarf ekki ritskoðun.
Fólk ritskoðar sig sjálft, af ótta við að vera útilokað, niðurlægt, stimplað.

Þannig lærir fólk að segja ekki það sem það hugsar. Ekki vegna þess að það hafi rangt fyrir sér, heldur vegna þess að það má ekki vera ósammála.

Við höfum skipt út samvisku fyrir samræmingu.
Skipt út sjálfstæði fyrir samþykki.
Og sá sem þorir að standa og segja: „Nei, ég samþykki þetta ekki“ – hann verður brennimerktur sem hættulegur.

Afleiðingar hlýðninnar

Þegar samfélag hættir að umbera mótstöðu, hættir það líka að hugsa.
Þegar enginn má segja nei, þá visnar rökræðan, og með henni visnar skynsemin.

• Listin verður þæg, bitlaus og hrædd við að ögra.
• Vísindin beygja sig undir rétttrúnað og fjármögnun.
• Menntunin hættir að kenna sjálfstæða hugsun og byrjar að ala upp fylgisfólk.

Við ölum upp kynslóð sem lærir að aðlagast, ekki að spyrja. Börn og ungmenni temja sér að vera samþykkt frekar en sjálfstæð, að fylgja norminu frekar en að velta hlutunum fyrir sér. Þau læra hvenær á að klappa, hvenær á að þegja og hvernig á að segja rétt orð á réttum tíma, jafnvel þótt hjartað segi annað.

Og svo furðum við okkur á því að ekkert nýtt fæðist. Að stjórnmálin eru stefnulaus, menningin dauð, og fólk dapurt. En við hverju má búast þegar enginn má segja nei?

Tími til að segja nei

Við verðum að endurheimta þann einfalda mannlega rétt að segja:
„Nei. Ég er ekki sammála. Ég samþykki þetta ekki.“

• Við þurfum ekki meiri þögn í nafni kurteisi.
• Við þurfum meiri heiðarleika í stað orða sem hljóma fallega en þýða ekki neitt.
• Við þurfum hugrekki til að standa gegn því sem hið góða og háværa fólk hefur ákveðið að sé rétt, ekki til að vera öðruvísi, heldur til að vera heiðarleg.
• Við þurfum fólk sem hefur burði til að hugsa sjálfstætt, spyrja erfiðu spurninganna og halda kyrru fyrir í andstöðu, jafnvel þótt það kosti óþægindi eða einsemd.

Frelsi byrjar ekki á því að samþykja allt – það byrjar á því að þora að segja nei.

• Ekki nei af hatri.
• Ekki nei af ótta.

Heldur nei sem sprettur innan frá, af trú á mikilvægi sannleikans og af virðingu fyrir sjálfum sér og þeim sem hlusta.

Því ef við segjum ekki nei þegar sannleikurinn krefst þess, þá gefum við frá okkur frelsið, þegjandi og hljóðalaust.

Fordómar eða viðbrögð við ábyrgðarleysi?

Það hefur vakið athygli að dómsmálaráðherra Íslands lýsir nú áhyggjum af því að svokallaðir „hægri-öfgahópar“ séu farnir að spretta upp hér á landi. Hún segir fordóma hafa aukist í íslensku samfélagi, en þegar hún er spurð hvað valdi þessari þróun, kemur ekkert svar. Aðeins þögn, klisjur og ásakanir.

En spurningin liggur í loftinu:

Af hverju er þetta að gerast?

Hvers vegna finnst sumum Íslendingum að þeir séu ekki lengur öruggir? Hvers vegna er traust til stjórnvalda í innflytjendamálum farið?

Það eru margir sem hafa sagt þetta, aftur og aftur. En það sem skortir er ekki rödd fólksins, heldur vilji valdhafa og fjölmiðla til að hlusta, viðurkenna og bregðast við.

• Innflytjendamál hafa verið rekin af vanhæfni, kerfisbundnum seinagangi og síendurteknum undantekningum.
• Fjöldi einstaklinga kemur hingað án þess að eiga raunverulegan rétt á hæli, margir hafa þegar sótt um hæli í öruggum löndum á leið sinni til Íslands.
• Samfélagið hefur orðið fyrir menningarlegum árekstrum sem stjórnvöld neita að viðurkenna: ítrekuð brot, kynbundið og líkamlegt ofbeldi, aukin spennuupplifun og öryggisleysi í ákveðnum hverfum.
• Íslendingar sjá að það ríkir óstöðugleiki og skortur á stefnu og eftirliti í málaflokknum. Það þarf ekki prófessorstitil til að greina þá þróun, aðeins heiðarleika.

Það eru ekki „fordómar“ að benda á þetta. Þetta er viðbragð við ábyrgðarleysi.

Það á ekki að þurfa að vera „hægri öfgamaður“ til að segja: „Við viljum öryggi, lög og reglur sem gilda fyrir alla.“

Þegar stjórnvöld og fjölmiðlar stimpla slíkar áhyggjur sem „andúð“, loka þau á umræðu og ýta fólki út í vantraust og aðgerðir utan hins opinbera ramma. Þá spretta upp hópar sem ætla að „vernda samfélagið“, ekki endilega vegna þess að þeir vilji það, heldur vegna þess að þeir upplifa að ríkið hafi yfirgefið þá skyldu.

Þegar dómsmálaráðherra segir:

• „Það er hlutverk lögreglu að tryggja öryggi almennings. Aðrir eigi ekki að taka sér pláss í þeim efnum.“

Þá má spyrja:

• En ef fólk upplifir að lögreglan sé vannmönnuð, að landamæraeftirlit virki ekki, og að ríkið bregðist skyldum sínum, hvað þá?

Eru þetta ekki nákvæmlega þær aðstæður sem (öfga)hópar spretta út frá?

Staðan er þessi:

• Þegar samfélag upplifir að það megi ekki tjá raunverulegar áhyggjur án þess að vera kallaður rasisti, öfgamaður eða öryggisógn, þá verður pólitísk umræða eitruð. Hún færir sig frá Alþingi og fjölmiðlum yfir á jaðarhópa.

Við þurfum ekki fleiri slagorð, heldur ábyrgð!

Við þurfum ekki fleiri ásakanir um fordóma, heldur hreinskilna umræðu um það sem virkar og það sem virkar ekki.

Því ef við höldum áfram að bæla niður réttmæta gagnrýni með innantómum frösum, þá fáum við ekki minna af öfgum. Við fáum meira.

Áhyggjuefni að öfgahópar birtist hérlendis

Bill Gates: Vísindamaður? Bjargvættur? Eða bara ókjörinn heimsstjórnandi?

Er það virkilega talið samsæriskenning að spyrja hvernig tölvufræðingur hafi orðið áhrifamesta rödd heims í bóluefnum, loftslagsmálum, matvælaframleiðslu og samfélagsstefnu?

Bill Gates byrjaði sem hugbúnaðarsnillingur og kapítalisti. Í dag er hann stærsti landeigandi Bandaríkjanna, helsti fjárfestir í bóluefnaframleiðslu, áhrifamikill stuðningsmaður „kjötlausrar“ framtíðar og reglulegur ræðumaður hjá World Economic Forum. Hvernig gerðist þetta – og hvers vegna spyr enginn?

„Við þurfum að fækka fólki... með bóluefnum“

Á ráðstefnu árið 2010 sagði Gates berum orðum að mannkyninu þyrfti að fækka, og að bóluefni gætu gegnt hlutverki í því. „Ef við gerum virkilega gott starf með ný bóluefni, heilbrigðisþjónustu og frjósemisþjónustu, þá getum við hugsanlega lækkað fólksfjöldann um 10-15%.“ Þetta er ekki samsæri, þetta er bein tilvitnun.

Og viti menn, áratug síðar kemur (svokallaður heimsfaraldur) og hver er þá mættur í öll viðtöl, með fjárfestingar í lyfjafyrirtækjum og með ráðandi aðgang að Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO)? Sá hinn sami.

Hvers vegna vill hann að við borðum pöddur?

Gates hefur fjárfest í „alternatívum próteinum“ og er meðlimur í hóp sem vill minnka neyslu rauðs kjöts. Hann kennir kúm um loftlagsvána – vegna þess að þær prumpa metani. Lausnin? Ekki að efla vistvænan búskap, heldur að við borðum skordýr og gervikjöt sem framleitt er á rannsóknarstofum.

Spurningin er einföld: Hvers vegna vill sá valdamesti í matvælaframleiðslu heims breyta því sem við borðum – nema það snúist um völd og pening?

Af hverju er tölvumaður orðinn stærsti landeigandi Bandaríkjanna?

Gates á nú yfir 240.000 ekrur af ræktarlandi í Bandaríkjunum. Hann segist ekki ætla að „stjórna neinu með því“, en á sama tíma fjármagnar hann samtök sem vilja breyta því hvað við borðum og hvernig matvælaframleiðsla virkar.

Hvernig er þetta ekki hagsmunaárekstur? Hverjar verða afleiðingarnar þegar sá sem á landið, tæknina, fræin og markaðinn – er líka sá sem skilgreinir vandamálin og vill stjórna því sem við borðum?

Tengsl við WEF – og hina „nýju heimsmynd“

Gates er ekki einangraður auðmaður. Hann er lykilgestur á fundum WEF í Davos, þar sem helstu markmið eru:

• Global health governance (í gegnum WHO)
• Matvælaumbreyting (frá búskap til próteintækni)
• Population management (með forsendum "sjálfbærrar þróunar")
• Og auðvitað: You will own nothing, and be happy 

Fyrirtæki hans, samtök og stofnanir fá fjármögnun, völd og aðgang sem lýðræðislega kjörnir fulltrúar fá sjaldan. Þetta er valdapýramídi – og hann situr ofarlega á honum.

Finnst fólki þetta ekkert skrýtið?

• Hvers vegna er spurt um hagsmunatengsl þegar þingmenn eiga hlut t.d. í Marel – en ekki þegar auðmaður með engin lýðræðisleg umboð stjórnar alþjóðlegri stefnu í lýðheilsu, matvælaframleiðslu og landnýtingu?
• Hvers vegna má ekki ræða þessi mál án þess að vera stimplaður sem samsæriskenningasmiður?
• Hvernig stendur á því að sá sem boðar að við þurfum að borða pöddur, draga úr fólksfjölda og hætta kjötneyslu – býr á sveitasetri, flýgur um á einkaþotu og græðir á gervilausnum sem við eigum að kyngja – bókstaflega. Hvernig getur nokkur trúað því að þetta sé gert af góðmennsku?

Því spyr ég aftur, finnst engum þetta skrýtið?

Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?

19. júlí 2025 er runnin upp – dagurinn sem Ísland samþykkti í þögn að framselja vald yfir eigin viðbrögðum við alþjóðlegum heilsufarsógnum til Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO). Engin opinber umræða fór fram, engin umfjöllun í fjölmiðlum, engin atkvæðagreiðsla, engin yfirlýsing frá stjórnvöldum. Samþykktin fór fram í skjóli aðgerðaleysis – en hefur nú skuldbindandi réttaráhrif fyrir íslenska ríkið.

Þetta gerðist ekki vegna umræðu í þjóðfélaginu. Ekki vegna lýðræðislegrar ákvarðanatöku á Alþingi. Heldur vegna þess að íslensk stjórnvöld gerðu ekkert. Þau kusu að þegja. Og þögnin varð samþykkt.

Valdaframsal með þögninni að vopni

Samkvæmt breytingum sem Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) samþykkti í maí 2024, höfðu aðildarríki til 19. júlí 2025 til að hafna formlega því að nýjar skuldbindingar tækju gildi samkvæmt Alþjóðlegu heilbrigðisreglunum (IHR). Ef ekkert var gert, telst samþykktin sjálfkrafa – og skuldbindingarnar taka gildi gagnvart viðkomandi ríki.

• Að tilkynna WHO innan 24 klst. um öll heilsufarsatvik, jafnvel staðbundin.
• Að fylgja ráðleggingum WHO, sem áður voru valkvæðar, nú skuldbundnar.
• Að deila upplýsingum, viðbragðsáætlunum og lyfjaframleiðslugetu.
• Að stofna sérstakar stofnanir innanlands sem hafa beint samband við WHO og tryggja framfylgd.

Íslensk stjórnvöld höfðu tæpt ár til að bregðast við – en þau kusu að gera ekki neitt. Engin tilkynning, engin yfirlýsing, engin umræða. Ísland samþykkti í raun skuldbindingarnar með þögninni einni. Allt fór fram bak við tjöldin, og það eina sem kom í stað málefnalegrar umræðu var þögn og aðgerðaleysi.

Þögnin um valdframsal er lýðræðisleg svívirða

Hvernig getur svona verið mögulegt í lýðræðisríki?

Íslensk stjórnvöld hafa tekið þátt í alþjóðlegri skuldbindingu sem gerir WHO að æðsta ákvörðunarvaldi um ferðafrelsi, samkomutakmarkanir, bólusetningar og neyðarástand – án þess að þjóðin fái eitthvað um það að segja.

Á tímum COVID-19 sögðu margir að neyðarstjórnunin væri tímabundin, að ekkert væri framselt. Nú sjáum við svart á hvítu hvernig sú röksemd er orðin að engu: Með breytingunum 2024 og samþykktinni (með þögn) 2025, hefur WHO öðlast formlegt vald – og Ísland hefur samþykkt að beygja sig undir það.

Hvar er ábyrgðin? Hver tók ákvörðunina? Hvers vegna var hvorki Alþingi né almenningur upplýstur?

Ábyrgðin hvílir nú á Alþingi – og þjóðinni

Það er skylda Alþingis að krefjast skýrslu frá ríkisstjórninni um þetta mál – og hvort íslensk stjórnvöld gerðu einhverja athugasemd innan tilskilins frests. Ef ekki, þá ber að kalla eftir ábyrgð og gagnsæi.

Við verðum líka að horfast í augu við stóru myndina: Við stöndum frammi fyrir vaxandi tilhneigingu til yfirþjóðlegrar miðstýringar, þar sem vald flyst frá lýðræðislega kjörnum fulltrúum til ókjörinna stofnana og alþjóðlegra neta sem ekki bera beina ábyrgð gagnvart kjósendum.

Fullveldi Íslands er ekki samningsatriði

Þetta snýst ekki um að hafna alþjóðlegu samstarfi – heldur að standa vörð um það sem skiptir mestu: Sjálfstæði, gagnsæi og lýðræðislega ábyrgð.

Ísland má ekki verða „þegandi fylgiríki“ í nýju heimsveldi alþjóðlegra stofnana. Við eigum rétt á svörum.

Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?
Ef stjórnvöld telja sig ekki þurfa að svara því – þá er kominn tími fyrir þjóðina að krefjast svara.

Ian er ekki vandamálið – en frásögnin ruglar umræðuna

Saga Ian McDonald er áhrifarík. Maður sem vann sextíu tíma á viku, lifði af einmanaleika, byggði sér líf, eignaðist barn, lærði íslensku og varð íslenskur ríkisborgari. Fyrir það ber að virða hann og veita honum sanngjarna viðurkenningu.

En umræðan sem fylgir þessari frásögn, og hvernig hún er sett upp af Vísi – dregur upp ranga mynd og ruglar alvarlegri umræðu. Því Ian er ekki hluti af þeim hópi sem gagnrýnin beinist að. Og það þarf að segja það skýrt.

Það sem margir hafa bent á, og sem er sífellt erfiðara að ræða án þess að verða úthrópaður, er ekki gagnrýni á vinnandi fólk eins og Ian. Heldur á vaxandi fjölda hælisleitenda sem koma hingað óþekktir, án skjala, fá nánast sjálfkrafa aðgang að velferðarkerfinu – og síðar ríkisborgararétt – án þess að hafa lagt samfélaginu neitt til.

Það er fólk sem kemur ekki til að vinna heldur til að lifa á kerfinu. Fólk sem lýsir yfir að það sé að flýja ofsóknir – en fer svo í sumarfrí til heimalandsins sem það sagðist ekki geta snúið aftur til. Þetta eru staðreyndir sem stjórnmálafólk og fjölmiðlar forðast að ræða af ótta við að vera stimpluð.

Þegar Ian segist ætla að „láta fordómafólki líða illa í maganum“ og „láta rödd sína heyrast“, þá beinir hann spjótunum að þeim sem gagnrýna kerfið. En hann er ekki hluti af þeim kerfisbundna vanda sem umræðan snýst um. Þvert á móti er hann dæmi um það þegar aðlögun, þátttaka og barátta fyrir ríkisborgararétti virkar eins og hún á að gera.

Það sem við eigum að gagnrýna er ekki Ian, heldur kerfið sem setur enga raunverulega aðlögunarkröfu á aðra, veitir ríkisborgararétt án þátttöku og býður kerfisbundinni misnotkun heim.

Við megum spyrja:

• Hverjir fá að verða hluti af þessu samfélagi?
• Á ríkisborgararéttur að byggjast á sambandi og skuldbindingu – eða bara umsókn og þrýstingi?
• Hvers vegna eru margir aðrir settir á bætur frá fyrsta degi, án þess að hafa unnið eða aðlagast neitt?

Þegar fjölmiðlar og pólitískir aðilar stilla frásögn Ian upp sem svari við þessari gagnrýni, þá búa þeir til falska andstöðu. Þeir nota einlæga sögu einstaklings til að þagga niður nauðsynlega umræðu um stefnu sem á eftir að hafa djúpstæð áhrif á samfélagið okkar.

Ian er ekki vandamálið. En frásögnin af honum, sett í þetta samhengi, breiðir yfir raunverulegt vandamál. Og það er rangt.

Af hverju hlustum við ekki á Luai Ahmed?

Luai Ahmed er múslimi sem flúði harðstjórn og ofbeldi í Jemen. Hann situr ekki heima í stofu á Íslandi og hrópar eða hamrar á lyklaborðið „fordómar!“ á þá sem benda á vandann. Hann talar af reynslu – og við ættum að hlusta. 

Í myndbandi sem hefur farið eins og eldur um netið segir hann einfaldlega: „Ég flúði mína harðstjórn. Ég vil ekki að flytja hana hingað.“ Hann varar við því sem margir á Vesturlöndum vilja ekki horfast í augu við: að með fólki sem flýr ofbeldi fylgja líka hugmyndir – og jafnvel fólk sem kemur hingað með engan annan tilgang en að skapa sundrung, stjórnleysi og beita ofbeldi gegn heimafólki.

Luai biðlar til annarra múslima sem virða frelsi, jafnrétti og lýðræði að þegja ekki lengur. Að láta ekki öfgamenn tala fyrir hönd allra. Að segja skýrt: Við viljum ekki sharía-lög, ekki heiðursmorð, ekki hatursorðræðu gegn gyðingum, kristnum eða samkynhneigðum.

En af hverju hlustum við ekki hér á Íslandi?

Af hverju má ekki ræða þessi mál án þess að vera kallaður rasisti eða útlendingahatari?

Af hverju þorum við ekki að segja eins og hann? Að við viljum ekki flytja inn harðstjórnina og menninguna sem fólkið er að flýja. Að við viljum ekki sjá hverfi verða að stöðum þar sem konur eru óöruggar, hatursáróður gegn minnihlutahópum fær að grassera eða trúarreglur leysa íslensk lög af hólmi.

Frelsi, jafnrétti, lýðræði og mannréttindi eru ekki sjálfgefin. Þau hverfa ef við þorum ekki að verja þau.

Luai Ahmed talar hreint út. Hann biður ekki Vesturlandabúa um að umbera öfgarnar. Hann biður múslima á Vesturlöndum að hafna þeim. Og hann biður okkur öll að skilja muninn. Ekki allir hælisleitendur deila þessum hættulegu hugmyndum – en sumir gera það, og það er glórulaust að þegja yfir því.

Við þurfum að hlusta á Luai Ahmed. Hann veit hvers vegna hann flúði. Hann vill ekki sjá sama fyrirkomulag og menningu festa rætur hér – og við eigum ekki að vilja það heldur.

Af hverju má ekki fagna eigin menningu?

Ég sá nýlega mynd og frásögn sem hafa vakið mikla umræðu í Bretlandi, en sem kæmust líklega aldrei í gegnum ritstjórnargátt stórra fjölmiðla.

12 ára bresk stelpa mætti í skólann á „Cultural Diversity Day“ í Union Jack-kjól og með samsvarandi hatt. Krakkarnir áttu að klæðast einhverju sem táknaði þeirra menningu og flytja ræðu um menningararf sinn.

Hún hafði skrifað fallega og hófsama ræðu þar sem hún talaði um breska siði, te, húmor, Shakespeare, konungsfjölskylduna og hvernig bresk menning væri líka fjölbreytt og mótast af áhrifum alls heimsins. 

En skólinn sagði nei. Hún mátti ekki halda ræðuna. Hún var sögð „fá að fagna breskri menningu alla daga“ og var að lokum send heim.

Ef þetta hefði verið pakistönsk stelpa?

Ef skólinn hefði bannað stelpu af pakistönsku bergi brotna að halda ræðu um sína menningu, hefði þetta orðið landsfrétt. BBC, Guardian, CNN og auðvitað RÚV og Vísir sagt frá því.

En þegar þetta er „hvítt breskt“ barn sem vill fagna sinni menningu, þá er það þaggað niður. Og enginn af stóru fjölmiðlunum vill snerta á þessu máli.

Af hverju birtast svona sögur ekki í stóru miðlunum?

Þeir sem ráða fréttavali telja að „meirihlutamenning“ þurfi ekki pláss. Þeir forgangsraða sögum um minnihlutahópa sem fórnarlömb. Þeir óttast líka að vera sakaðir um „að kynda undir þjóðernishyggju“ ef þeir birta sögur þar sem hvít bresk stelpa kvartar yfir útilokun.

En það er nákvæmlega svona sem reiði og vantraust gagnvart fjölmiðlum verður til. Þegar fólk sér að sömu miðlar sem segja að útilokun sé skelfileg – eru alveg til í að verja útilokun ef hún bitnar á þeim sem þeir segja ekki þurfa vernd.

Fjölmenning verður að vera fyrir alla

Í dag er oft sagt að fjölmenning sé eitthvað jákvætt, en reynslan sýnir að hún getur líka skapað aðskilnað, spennu og jafnvel mismunun þar sem börn í meirihlutanum eru útilokuð eða skömmuð fyrir að fagna sínu. Ef við viljum forðast slíka þróun verðum við að kenna börnum að virða og meta eigin menningu og menningu annarra.

Siðferðisleg hræsni okkar tíma

Við búum í samfélagi þar sem fólk heldur alvöru þingsályktanir og mótmæli gegn því að nautgripir fái vaxtarhormón – en álítur það merki um framfarir að börn séu sett á kynhormóna eða undirbúin fyrir skurðaðgerðir til að breyta líkama sínum.

Hvernig komumst við hingað?

Við töluðum okkur inn í heimsmynd þar sem náttúran er heilög – nema þegar kemur að mannlegu eðli. Þar má öllu afneita og endurskrifa. Við vitum að hormónasprautur fyrir nautgripi eru „ónáttúrulegar“ og geta haft áhrif á heilsu fólks sem neyta kjötsins. En þegar um börn er að ræða, börn sem eru enn að þroskast og skilja varla hugtakið „kyn“ á fullorðins hátt – þá á að trúa því að sprauta utanaðkomandi hormónum séu sjálfsögð mannréttindi.

Við sjáum nú í vaxandi mæli ungt fólk segja frá því að hafa verið sannfært um að „kynleiðrétting“ væri eina lausnin við vanlíðan, aðeins til að sjá á eftir eigin frjósemi, líkamsstarfsemi og sjálfsmynd í rúst. Samt heldur hópurinn áfram að þrýsta á um að gera þessa meðferð að „heilbrigðisþjónustu“ sem enginn megi gagnrýna.

Á sama tíma vill þessi sami hópur banna mjólkurkýrum vaxtarhormón, í nafni velferðar og heilsu. Við höfum snúið siðferðinu á hvolf.

Við getum alveg rætt velferð dýra og matvælaöryggi. En ef við megum ekki ræða áhrif hormónameðferðar á börn, vitum við að við búum ekki lengur í siðmenntuðu samfélagi heldur í sértrúarsöfnuði.

Það þarf hugrekki til að segja þetta. Því þeir sem reyna eru úthrópaðir sem fordómafullir eða hættulegir. En þegar við erum komin á þann stað að við verjum það opinberlega að breyta börnum líffræðilega, en viljum refsingu fyrir að breyta nautgripum – þá er spurningin ekki hvort við höfum rangt fyrir okkur, heldur hvort við höfum tapað öllu viti!

 

Ísland verður að hafna valdframsali til WHO – svo við endurtökum ekki mistökin frá COVID-19

Við megum ekki gleyma því hvernig COVID-19 var notað til að réttlæta fordæmalausar lokanir og skerðingu á réttindum án nægilegrar umræðu. Ef Ísland gerir ekkert fyrir 19. júlí 2025, samþykkjum við skuldbindingar WHO sjálfkrafa. Þetta er ekki formsatriði heldur pólitísk ákvörðun um hvort við viljum endurtaka COVID-19 reynsluna – en nú með enn veikari möguleikum á að segja nei takk næst.

Þetta er einmitt kjarni þeirra breytinga sem lagðar eru til á Alþjóðlegu heilsureglunum (IHR). Með því að samþykkja þær framseljum við Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) formlegt vald til að knýja fram svipaðar samræmdar og íþyngjandi aðgerðir, án þess að íslensk stjórnvöld eða almenningur hafi vald til að meta hvort þær séu raunverulega nauðsynlegar.

Hvað er að gerast?

Árið 2024 samþykkti Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) breytingar á alþjóðlegu heilbrigðisreglugerðinni (IHR) sem veita stofnuninni aukið vald til að samræma viðbrögð ríkja við (alþjóðlegum heilsufarsógnum). Í stað þess að treysta mati og ákvörðunum einstakra ríkja gera breytingarnar ráð fyrir:

1. Skuldbundinni og tafarlausri tilkynningarskyldu um hvers kyns heilsufarsógn, jafnvel þótt stjórnvöld telji hana litla eða staðbundna.
2. Samræmdri innleiðingu alþjóðlegra ráðlegginga WHO, sem gæti þýtt þrýsting á stjórnvöld til að grípa til ferðabanna, lokana, samkomutakmarkana eða skyldubólusetninga – jafnvel gegn vilja almennings eða eigin mati stjórnvalda.
3. Aðgangi WHO að innlendum gögnum, upplýsingum og viðbragðsáætlunum, og mögulegu eftirliti með því hvernig ríki bregðast við.
4. Eftirlitsnefnd sem metur hversu vel ríki hlíta reglunum og getur þrýst á stjórnvöld að fylgja fyrirmælum WHO í einu og öllu.
5. Skyldu til að deila lyfjum og bóluefnum sem framleidd eru innanlands, jafnvel þótt innlend þörf sé brýnni.

Höfum við lært af COVID-19?

Nú vitum við hvað samræmdar neyðaraðgerðir geta þýtt:

• Fjöldatakmarkanir sem settu fyrirtæki á hliðina og sköpuðu mikið atvinnuleysi.
• Ferðabönn sem sundruðu fjölskyldum og lokuðu landamærum.
• Skólalokun sem dró úr menntun og félagslegum þroska barna.
• Hræðsluáróður og skortur á opnum, gagnrýnum umræðum um áhrif og nauðsyn aðgerða.
• Langvarandi geðheilbrigðisvandamál og félagsleg einangrun.

Það sem gerði þetta mögulegt var að stjórnvöld vísuðu til neyðarástands, samræmdra alþjóðlegra ráðlegginga og hræðsluviðbragða til að réttlæta skerðingu mannréttinda. Viljum við veita WHO formlegt vald til að krefjast þessara aðgerða aftur – jafnvel þótt aðstæður séu minni háttar?

Hverjir hafa hag af þessu?

• Risafyrirtæki (eins og BlackRock) sem vilja móta alþjóðlega stefnu eftir eigin hagsmunum.
• Lyfjaiðnaðurinn sem græðir á stórum bóluefnakaupum og miðlægum samningum.
• Fjársterkir einkaaðilar og stofnanir (eins og Bill and Melinda Gates Foundation) sem fjármagna WHO og hafa áhrif á forgangsröðun hennar.
• Alþjóðastofnanir sem réttlæta tilvist sína með því að skapa ótta hjá almenningi og kalla eftir miðlægri stjórn.

Af hverju á Ísland að hafna þessu?

Þetta snýst ekki um að vera á móti alþjóðlegu samstarfi heldur um að læra af fortíðinni og verja sjálfsákvörðunarrétt okkar:

• Við eigum að ráða sjálf hvernig við bregðumst við heilsufarsógn, með okkar serfræðingum og menningu að leiðarljósi.
• Við eigum ekki að framselja vald til stofnunar sem er fjármönuð af risafyrirtækjum og einkasjóðum með eigin hagsmuni.
• Við eigum að tryggja að ákvarðanir sem skerða frelsi fólks séu teknar á Íslandi, af fólki sem stendur ábyrgt gagnvart íslenskum kjósendum – og eftir opna umræðu.

Ákall

Við höfum lært af COVID-19 hve hratt hægt er að skerða borgaraleg réttindi í skjóli neyðarástands. Við megum ekki veita samþykki okkar fyrir kerfi sem gerir slíkt enn auðveldara næst. Ísland á ekki að samþykkja þetta í blindni. Við verðum að nýta rétt okkar til að hafna því áður en 19. júlí 2025 rennur upp, annars verður samþykktin sjálfkrafa. Þetta er spurning um sjálfstæði Íslands, lýðræði og virðingu fyrir fólkinu sem hér býr á Íslandi.

„Það er alltaf auðveldara að gefa frá sér vald en að endurheimta það.“