Þegar aga er skipt út fyrir einstaklingshyggju og viðkvæmni

Hvað getum við lært af japönsku skólunum?

Þegar ábyrgð er orðin úrelt hugmynd, þá missum við menntunina sjálfa.
Japan sýnir að agi, virðing og einföld gildi eru ekki afturhald – heldur forsenda frelsis.

Einfaldar reglur

Í Japan fá foreldrar áður en skólaár hefst lista yfir einfaldar reglur sem börnin eiga að fylgja. Þar stendur meðal annars:

• Hlusta þegar aðrir tala
• Heilsast af virðingu
• Halda vinnuborði hreinu
• Segja satt
• Hjálpa þeim sem eiga í erfiðleikum

Ekkert flókið. Engin hugmyndafræði.
Bara siðmenning í hnotskurn.

Á sama tíma á Íslandi eru kennarar og fræðimenn að velta fyrir sér hvort nemendur eigi að “endurspegla eigin reynslu,” “móta persónulegan skilning á samfélagslegum valdatengslum,” og “rýna í forréttindi.”

Það hljómar vel í orði – en spurningin er einföld:
Hver kennir börnunum að hlusta, virða og bera ábyrgð?

Foreldrar gegna vissulega lykilhlutverki, en skólinn er staðurinn þar sem börn læra að beita þessum gildum í raunverulegu samfélagi, í samskiptum, samvinnu og átökum.
Þar verður æfingin að venju, og þar reynir á hvort menntun sé aðeins fræðsla, eða þjálfun í persónulegri og samfélagslegri ábyrgð.

Samfélagsleg menntun vs. sjálfsmiðað nám

Í japönskum skólum er markmiðið að móta einstakling sem þjónar og byggir samfélagið.
Nemendur þrífa stofurnar sjálfir, hjálpa yngri börnum og bera ábyrgð á skipulagi dagsins.
Þannig læra þeir að frelsi og agi haldast í hendur.

Hér á landi hefur áherslan færst frá skyldu til “valfrelsis.”
Nemendur eiga að “taka þátt” og “móta sitt eigið nám.”
En þegar enginn leiðir – verða allir áttavilltir.

Við gleymum stundum að samfélag án reglna er ekki frelsi – heldur óreiða.
Að kenna ábyrgð og virðingu er ekki kúgun; það er undirbúningur fyrir raunverulegt frelsi.
Því aðeins sá sem ber ábyrgð og sýnir öðrum virðingu getur notið frelsis af heilindum.

Kennarinn: fyrirmynd eða vinur?

Í Japan er kennarinn fyrirmynd – tákn um ábyrgð, festu og virðingu.
Á Íslandi hefur hann orðið “leiðbeinandi,” jafnvel vinur – sem á að “mæta barninu sem jafningja.”

Það hljómar fallega.
En þegar kennarinn er ekki lengur tákn um aga og virðingu – hver er það þá?
TikTok-stjarnan? Instagram-áhrifavaldurinn?

Við þurfum ekki fleiri “leiðbeinendur.”
Við þurfum leiðtoga.

Nútímaleg mistúlkun á frelsi

Við höfum ruglað saman frelsi og ábyrgðarleysi.
Við segjum að börnin eigi að “finna sinn eigin sannleika,” en gleymum að án fasts grunns er enginn sannleikur til.
Við kennum þeim að segja það sem þau finna – en ekki að hugsa það sem þau segja.
Og við köllum það menntun.

Þegar lífið tekur við kennslunni

Við þurfum ekki að taka upp japanska agann óbreyttan.
En við gætum tekið upp virðinguna.

Því markmið menntunar á ekki að vera til að vernda börnin fyrir lífinu – heldur að undirbúa þau fyrir það.
Þegar þau koma út í samfélagið að skóla loknum, bíður ekki öruggt rými né þægilegt samtal.
Þar þarf að kunna að standa í stormi, vinna með öðrum, bera ábyrgð og virða reglur sem halda samfélaginu uppi.

Ef skólinn kennir ekki börnum að hlusta, virða og bera ábyrgð –
þá mun lífið sjálft kenna þeim það,
en á mun harðari hátt.

Lærdómurinn

Í Japan læra börn fyrst að hlusta og sýna virðingu áður en þau tala.
Á Íslandi læra þau oft að tala og sýna einstaklingshyggju áður en þau læra að hlusta.

Við þurfum hvoru tveggja –
en fyrst að læra samfélagslega ábyrgð og virðingu fyrir öðrum.