Samfélag með lokuð eyru, og opið veski

Þegar eðlilegar spurningar eru stimplaðar sem hatursorðræða

Á hverjum degi eru birtar greinar, fluttar ræður og skrifaðar færslur þar sem því er haldið fram að áhyggjur almennings séu byggðar á fordómum eða illvilja. Jafnvel saklausar spurningar um stefnumótun eru oft flokkaðar sem hatursorðræða.

En ein spurning heyrist sjaldan – og fær enn sjaldnar svar:

Af hverju má fólk ekki hafa áhyggjur?

Þetta er ekki popúlismi – þetta er ábyrgð

Það er ekki popúlismi að velta fyrir sér hvert samfélagið stefnir. Það eru ekki fordómar að spyrja:

• Hver eru áhrifin á skólakerfið?
• Hvernig stendur heilbrigðiskerfið undir hraðri fjölgun notenda?
• Hver ber kostnaðinn?

Það er ekki ómannúðlegt að ræða hvernig tryggja megi aðlögun, tungumálakunnáttu og virka þátttöku – sérstaklega þegar ljóst er að sumir hafa engan áhuga á að verða hluti af íslensku samfélagi.

Að spyrja um afleiðingar er ekki andúð – það er ábyrgð.

Spurningar sem fá ekki svör

Hlutfall erlendra ríkisborgara hefur margfaldast á fáum árum. Í sumum leikskólum, sérstaklega í Breiðholti og Reykjanesbæ, tala nær öll börn annað móðurmál en íslensku. Á sumum stöðum er ekkert barn sem talar íslensku heima.

Það er ekki fordómafullt að benda á þetta. Það er staðreynd.

Þeir innflytjendur sem læra málið, leggja sig fram og vilja verða hluti af samfélaginu – þeir eru ekki vandamálið. Þeir eru hluti af lausninni. Þeir eiga virðingu og stuðning skilið.

En það breytir ekki því að hluti fólks hafnar ábyrgð. Lærir ekki málið. Vinnur ekki. Fylgir ekki reglum. Og lifir árum saman á bótakerfinu.

Það kostar. Og það þarf að ræða – ekki þegja.

Í einum bekk – tólf tungumál

Í einum bekk í Breiðholtsskóla voru töluð tólf mismunandi tungumál.

Slík staða er kynnt sem „fjölbreytileiki“ í fjölmiðlum – en hvað með barnið sem ekkert skilur? Hvað með kennarann sem á að kenna lestur og stærðfræði á tungumálum sem hann kann ekki? Hvað með íslenska barnið sem fær ekki nægilega athygli – því tíminn fer í grunnkennslu fyrir aðra?

Þegar íslenskan verður undantekning – ekki reglan – þá erum við ekki á leið í fjölmenningu. Við erum á leið úr okkar eigin menningu.

Hver má spyrja – og hver á að svara?

Í stað þess að ræða málin af yfirvegun eru þeir sem spyrja oft stimplaðir sem popúlistar, fordómafullir eða jafnvel öfgamenn.

Það er bæði óheiðarlegt og ólýðræðislegt.

Við verðum að spyrja hreint út:

• Hversu marga innflytjendur getur Ísland tekið á móti næstu árin?
• Hver greiðir fyrir þjónustuna, húsnæðið og tungumálanámið?
• Hvernig tryggjum við að íslenskan lifi áfram sem sameiginlegt mál?

Ef enginn má spyrja – hver á þá að svara?

Það má segja sannleikann

Það eru til einstaklingar sem koma til landsins með þann tilgang að nýta kerfið – ekki leggja sitt af mörkum. Þeir sýna engan vilja til aðlögunar, læra ekki málið, virða ekki reglur eða grunngildi og lifa árum saman á opinberri framfærslu.

Það að segja þetta er ekki hatursorðræða.

Að þegja um þetta er ábyrgðarleysi.

Kerfi sem hvetur til óvirkni og aðskilnaðar grefur undan samheldni, réttlæti og framtíðarsýn.

Ef við höfum ekki kjark til að ræða þetta heiðarlega – þá glötum við því sem virkar.

Tvískinnungur í umræðunni

Þegar kallað er eftir opnum landamærum og fjölbreytileika er það kallað mannúð.
En þegar spurt er um afleiðingarnar – er það kallað popúlismi eða fordómar.

Popúlismi er ekki hlutlaust hugtak. Það er orð sem notað er til að þagga.

Það er ekki öfgafullt að vilja viðhalda menningarlegri samheldni, sterkri íslensku og samfélagi sem virkar.

Það er ekki andúð. Það er skynsemi.

Mannúð án stjórnleysis

Sumir halda því fram að við berum siðferðislega ábyrgð vegna þátttöku í alþjóðlegum stofnunum og samningum.

Kannski. En við verðum líka að spyrja:

• Hver ber ábyrgð gagnvart íslenskum skattgreiðendum?
• Gagnvart börnunum okkar?
• Gagnvart tungumálinu sem við erfðum – og eigum að varðveita?

Við getum verið góð – án þess að vera stjórnlaus.
Við getum hjálpað öðrum – án þess að glata okkur sjálfum.
Við getum sýnt manngæsku – en sett skýr mörk.

Hver verndar það sem virkar?

Ísland hefur byggst á sameiginlegu tungumáli, menningararfi, grunngildum og félagslegri samstöðu.

En ekkert af þessu heldur sér sjálfkrafa.

Að spyrja hvernig við verndum þetta áður en við breytum því – er ekki afturhaldsemi.
Það er forsenda þess að við eigum samfélag sem virkar.

Við höfum ekki efni á að þegja

Við þurfum hugrekki til að ræða erfið mál – af sanngirni, raunsæi og virðingu.

Ef við neitum að ræða fjölda, aðlögun og samfélagsleg áhrif – þá töpum við lýðræðinu.

Ef við stimplum allar eðlilegar spurningar sem fordóma – þá höfum við þegar tapað samræðunni.

Og án samræðu – hver verndar þá mannúðina?

Athugasemdir

[Ásgrímur Hartmannsson, 15.9.2025 kl. 14:28]

Hvers vegna er "popúlismi" eitthvert hnýfilyrði?

Popúlismi: ríkið starfar í þágu fólksins, gerir það sem fólkið vill.

Hvað er að því?

[Arnar Freyr Reynisson, 15.9.2025 kl. 15:52]

Já, það er einmitt vandinn.

Orðið popúlismi þýðir í grunninn að stjórnmál þjónusti fólkið.

En merkingunni hefur verið snúið upp í neikvætt, til að gera tortryggilegt það sem ætti að vera sjálfsagt í lýðræði: að fólkið ráði för.