Af hverju eru kennarar að gera þetta?

Spurningin brennur á sífellt fleirum: Af hverju þurfa nemendur að fela skoðanir sínar til að komast áfram í skólakerfinu? Af hverju er hlýðni metin meira en hugsun? Og af hverju virðast kennarar taka þátt í þessu án mótmæla?

Hvers vegna taka kennarar þátt?

Þetta er kjarni spurningarinnar. Af hverju eru kennarar, sem eiga að leiða nemendur í gagnrýninni hugsun, orðnir boðberar réttrúnaðar, þar sem hlýðni og (rétt) svör skipta meira máli en hugsun og rök?

Svarið er líklega blanda af:

• Ótta – við að verða stimplaður sem andófsmaður, afturhaldssamur, óumburðarlyndur.
• Félagslegu samþykki – óskrifuð samstaða og félagslegur þrýstingur innan deilda og faggreina, þar sem gagnrýni á ríkjandi hugmyndafræði er talin óviðeigandi eða óæskileg.
• Kerfislegri innrömmun – kennarar vita að námskrár og skyldunám eru byggð á pólitískum forsendum, og oft er einfaldlega gert ráð fyrir að allir kennarar séu sammála. Margir eru eflaust ósáttir, en þegja, ekki af sannfæringu, heldur til að forðast að verða skotspónn í eigin vinnu.

En óháð ástæðum, þá er afleiðingin skýr: Menntun er ekki lengur hlutlaus. Hún er mótun. Ekki með opnum orðum, heldur með undirliggjandi væntingum um það „rétta“. Þetta er þá ekki lengur skóli sem kennir að rökhugsun, heldur skóli sem kennir hvað á að hugsa.

Af hverju fá Samtökin 78 beinan aðgang að börnum og ungmennum?

Þessi spurning hefur vaknað víða á undanförnum árum: Hvers vegna eru Samtökin 78, einkasamtök með umdeilda hugmyndafræðilega afstöðu orðin fastur liður í skólastarfi barna og unglinga á Íslandi?

• Af hverju þau og enginn annar? Í öðrum viðkvæmum málefnum (t.d. trúarbrögðum, pólitík, mataræði, fjölmiðlalæsi) eru skólayfirvöld varkár. En þegar kemur að kynjafræði og kynvitund virðist Samtökunum 78 treyst án nokkurrar umræðu, ár eftir ár, á öllum skólastigum.
• Af hverju er heil vika tileinkuð þeim? Þetta er ekki bara fræðsla. Þetta er kerfisbundin innleiðing á hugmyndafræði sem er bæði umdeild og byggð á félagslegum kenningum sem njóta ekki alltaf vísindalegrar samstöðu. En í skólunum fær hún opið rými.
• Af hverju er engin valkvæðni? Foreldrar fá sjaldnast tækifæri til að segja „nei takk“. Börn og unglingar eiga að sitja þessa fræðslu, jafnvel þótt hún stangist á við uppeldissjónarmið fjölskyldunnar.
• Af hverju eru kennarar þöglir? Margir kennarar eru ósáttir, en þora ekki að segja neitt. Þeir vita að ádeila á þessa fræðslu verður túlkuð sem fordómar. Þannig verður þöggunin hluti af starfslýsingunni.

Hvað þarf að breytast?

Ef skólakerfið á að sinna lýðræðislegu hlutverki sínu, þá má það ekki bara snúast um að móta nemendur í fyrirfram ákveðna hugmyndafræði. Það þarf að rækta getu þeirra til að hugsa, efast, ræða og mótmæla, án ótta við afleiðingar.

Kennarar þurfa að gera upp við sig: Eru þeir kennarar eða boðberar hugmyndafræði sem margir nemendur, foreldrar og jafnvel kennarar sjálfir aðhyllast ekki?

Og samfélagið þarf að spyrja: Viljum við frelsi til hugsunar í skólum, eða viljum við þögn, samræmingu og skilyrta afgreiðslu á útskriftarskírteinum?