Af hverju má ekki segja nei?

Við lifum á tímum þar sem þú mátt vera allt – nema ósammála.

Þú mátt vera hver sem er og trúa hverju sem er, svo lengi sem þú endurtekur réttu frasana: Þú þarft bara að fara með formúluna sem allir þekkja: öruggt rými, þjóðarmorð, Trump er vondur. Þá færðu klapp á bakið, jafnvel þótt það sem þú segir gangi gegn almennri skynsemi eða staðreyndum.

En ef þú segir einfaldlega:

• „Nei.“
• „Ég er ekki sammála.“
• „Ég sé þetta öðruvísi.“

…þá ertu úreltur. Eða öfgamaður. Trumpisti. Eða bara vond manneskja.

Það er ekki lengur leyfilegt að hafna. Ekki leyfilegt að efast. Ekki leyfilegt að standa með sjálfum sér í samfélagi sem krefst skilyrðislausrar hlýðni við nýja trú: að öll gagnrýni sé árás og að öll höfnun sé ofbeldi.

Samfélag hlýðninnar

Við höfum búið til samfélag þar sem fólk er ekki þvingað til hlýðni með lögum, heldur með skömm.
Það þarf ekki lögreglu. Það þarf ekki ritskoðun.
Fólk ritskoðar sig sjálft, af ótta við að vera útilokað, niðurlægt, stimplað.

Þannig lærir fólk að segja ekki það sem það hugsar. Ekki vegna þess að það hafi rangt fyrir sér, heldur vegna þess að það má ekki vera ósammála.

Við höfum skipt út samvisku fyrir samræmingu.
Skipt út sjálfstæði fyrir samþykki.
Og sá sem þorir að standa og segja: „Nei, ég samþykki þetta ekki“ – hann verður brennimerktur sem hættulegur.

Afleiðingar hlýðninnar

Þegar samfélag hættir að umbera mótstöðu, hættir það líka að hugsa.
Þegar enginn má segja nei, þá visnar rökræðan, og með henni visnar skynsemin.

• Listin verður þæg, bitlaus og hrædd við að ögra.
• Vísindin beygja sig undir rétttrúnað og fjármögnun.
• Menntunin hættir að kenna sjálfstæða hugsun og byrjar að ala upp fylgisfólk.

Við ölum upp kynslóð sem lærir að aðlagast, ekki að spyrja. Börn og ungmenni temja sér að vera samþykkt frekar en sjálfstæð, að fylgja norminu frekar en að velta hlutunum fyrir sér. Þau læra hvenær á að klappa, hvenær á að þegja og hvernig á að segja rétt orð á réttum tíma, jafnvel þótt hjartað segi annað.

Og svo furðum við okkur á því að ekkert nýtt fæðist. Að stjórnmálin eru stefnulaus, menningin dauð, og fólk dapurt. En við hverju má búast þegar enginn má segja nei?

Tími til að segja nei

Við verðum að endurheimta þann einfalda mannlega rétt að segja:
„Nei. Ég er ekki sammála. Ég samþykki þetta ekki.“

• Við þurfum ekki meiri þögn í nafni kurteisi.
• Við þurfum meiri heiðarleika í stað orða sem hljóma fallega en þýða ekki neitt.
• Við þurfum hugrekki til að standa gegn því sem hið góða og háværa fólk hefur ákveðið að sé rétt, ekki til að vera öðruvísi, heldur til að vera heiðarleg.
• Við þurfum fólk sem hefur burði til að hugsa sjálfstætt, spyrja erfiðu spurninganna og halda kyrru fyrir í andstöðu, jafnvel þótt það kosti óþægindi eða einsemd.

Frelsi byrjar ekki á því að samþykja allt – það byrjar á því að þora að segja nei.

• Ekki nei af hatri.
• Ekki nei af ótta.

Heldur nei sem sprettur innan frá, af trú á mikilvægi sannleikans og af virðingu fyrir sjálfum sér og þeim sem hlusta.

Því ef við segjum ekki nei þegar sannleikurinn krefst þess, þá gefum við frá okkur frelsið, þegjandi og hljóðalaust.