Menntun eða mótun?

Einhvern tímann var menntun talin vera lykill að frelsi. Í dag virðist hún í auknum mæli vera orðin tæki til samræmingar, ekki til að vekja sjálfstæða hugsun, heldur til að innræta samþykki. Til að þjálfa hlýðni.

Við búum nú í samfélagi þar sem enginn má skara fram úr, spyrja krefjandi spurninga eða víkja af línunni, án þess að vera stimplaður sem „öfgamaður“, „hættulegur“ eða „undarlegur“.

Í skólakerfinu birtist þetta með skýrum hætti. Inntökuskilyrði eru lækkuð. Afburðanemendur fá ekki lengur umbun, heldur aðvörun. Að vera bestur er orðið vandamál. Það á að draga niður í stað þess að ýta upp.

Menntunin hefur snúist frá því að þroska einstaklinginn í það að temja hann. Við kennum ekki lengur hvernig á að efast, heldur hvernig á að fylgja. Ekki hvernig á að draga ályktanir, heldur hvernig á að muna rétt. Og ef þú spyrð „af hverju?“ lærir þú fljótt að þegja.

Frumvarpið sem afhjúpar ástandið

Nýlega samþykkti Alþingi frumvarp sem heimilar framhaldsskólum að líta framhjá námsárangri við inntöku, og í staðinn meta óskilgreinda þætti eins og „fjölbreytileika“. Þetta er selt sem réttlætis- og jafnræðisaðgerð, en í raun er verið að veikja tengslin milli getu og tækifæra.

Snorri Másson, þingmaður Miðflokksins, kallaði þetta „woke“ orðasalat hugmyndafræði sem ætlar að tryggja fjölbreytni með því að útiloka mælanlega hæfni. Hann benti á að í nafni fjölbreytileika væri verið að festa einsleitni. Allt skal vera jafnt, jafnt niður á meðaltal, eða með öðrum orðum meðalmennska. Mælirinn er ekki lengur hæfni, heldur samræmi. Ekki hvatning til árangurs, heldur trygging fyrir stöðnun.

Mennta- og barnamálaráðherra Guðmundur Ingi Kristínsson sagðist ekki vera að draga úr vægi einkunna, heldur „að gefa heimild“. En spurningin stendur eftir: Hverjir skilgreina hvað er æskilegur fjölbreytileiki? Og hvað verður um vinnusemi, árangur og metnað?

Við sjáum í beinni útsendingu hvernig hugmyndafræði tekur yfir hlutlæga mælikvarða. Ekki til að hjálpa einstaklingum að vaxa, heldur til að setja alla í sama mót. Og þegar skólastefna og pólitísk tíska renna saman, verða börnin okkar tilraunadýr.

Spurningin sem allir ættu að spyrja

Hvar eru kennararnir sem áttu að kenna börnum að spyrja, efast og draga eigin ályktanir? Hvar eru þeir sem áttu að vernda frelsið til að hugsa, en þegja nú þegar mesta reynir á? Hvar eru þeir sem áttu að ala upp hugsandi þjóð, en samþykkja nú að þögn og samræming sé hið nýja norm?

Við stöndum nú á tímamótum. Og við verðum að ákveða hvort við ætlum að ala upp frjálsa einstaklinga, eða temja þögla hjörð.

Því spyr ég: viljum við búa í samfélagi þar sem útlit valds nægir til að kalla fram sjálfvirka hlýðni, þar sem þögn er verðlaunuð og gagnrýnin hugsun refsuð?