Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?

19. júlí 2025 er runnin upp – dagurinn sem Ísland samþykkti í þögn að framselja vald yfir eigin viðbrögðum við alþjóðlegum heilsufarsógnum til Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO). Engin opinber umræða fór fram, engin umfjöllun í fjölmiðlum, engin atkvæðagreiðsla, engin yfirlýsing frá stjórnvöldum. Samþykktin fór fram í skjóli aðgerðaleysis – en hefur nú skuldbindandi réttaráhrif fyrir íslenska ríkið.

Þetta gerðist ekki vegna umræðu í þjóðfélaginu. Ekki vegna lýðræðislegrar ákvarðanatöku á Alþingi. Heldur vegna þess að íslensk stjórnvöld gerðu ekkert. Þau kusu að þegja. Og þögnin varð samþykkt.

Valdaframsal með þögninni að vopni

Samkvæmt breytingum sem Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) samþykkti í maí 2024, höfðu aðildarríki til 19. júlí 2025 til að hafna formlega því að nýjar skuldbindingar tækju gildi samkvæmt Alþjóðlegu heilbrigðisreglunum (IHR). Ef ekkert var gert, telst samþykktin sjálfkrafa – og skuldbindingarnar taka gildi gagnvart viðkomandi ríki.

• Að tilkynna WHO innan 24 klst. um öll heilsufarsatvik, jafnvel staðbundin.
• Að fylgja ráðleggingum WHO, sem áður voru valkvæðar, nú skuldbundnar.
• Að deila upplýsingum, viðbragðsáætlunum og lyfjaframleiðslugetu.
• Að stofna sérstakar stofnanir innanlands sem hafa beint samband við WHO og tryggja framfylgd.

Íslensk stjórnvöld höfðu tæpt ár til að bregðast við – en þau kusu að gera ekki neitt. Engin tilkynning, engin yfirlýsing, engin umræða. Ísland samþykkti í raun skuldbindingarnar með þögninni einni. Allt fór fram bak við tjöldin, og það eina sem kom í stað málefnalegrar umræðu var þögn og aðgerðaleysi.

Þögnin um valdframsal er lýðræðisleg svívirða

Hvernig getur svona verið mögulegt í lýðræðisríki?

Íslensk stjórnvöld hafa tekið þátt í alþjóðlegri skuldbindingu sem gerir WHO að æðsta ákvörðunarvaldi um ferðafrelsi, samkomutakmarkanir, bólusetningar og neyðarástand – án þess að þjóðin fái eitthvað um það að segja.

Á tímum COVID-19 sögðu margir að neyðarstjórnunin væri tímabundin, að ekkert væri framselt. Nú sjáum við svart á hvítu hvernig sú röksemd er orðin að engu: Með breytingunum 2024 og samþykktinni (með þögn) 2025, hefur WHO öðlast formlegt vald – og Ísland hefur samþykkt að beygja sig undir það.

Hvar er ábyrgðin? Hver tók ákvörðunina? Hvers vegna var hvorki Alþingi né almenningur upplýstur?

Ábyrgðin hvílir nú á Alþingi – og þjóðinni

Það er skylda Alþingis að krefjast skýrslu frá ríkisstjórninni um þetta mál – og hvort íslensk stjórnvöld gerðu einhverja athugasemd innan tilskilins frests. Ef ekki, þá ber að kalla eftir ábyrgð og gagnsæi.

Við verðum líka að horfast í augu við stóru myndina: Við stöndum frammi fyrir vaxandi tilhneigingu til yfirþjóðlegrar miðstýringar, þar sem vald flyst frá lýðræðislega kjörnum fulltrúum til ókjörinna stofnana og alþjóðlegra neta sem ekki bera beina ábyrgð gagnvart kjósendum.

Fullveldi Íslands er ekki samningsatriði

Þetta snýst ekki um að hafna alþjóðlegu samstarfi – heldur að standa vörð um það sem skiptir mestu: Sjálfstæði, gagnsæi og lýðræðislega ábyrgð.

Ísland má ekki verða „þegandi fylgiríki“ í nýju heimsveldi alþjóðlegra stofnana. Við eigum rétt á svörum.

Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?
Ef stjórnvöld telja sig ekki þurfa að svara því – þá er kominn tími fyrir þjóðina að krefjast svara.

Athugasemdir

[Guðmundur Örn Ragnarsson, 19.7.2025 kl. 20:42]

Stjórn Trumps sagði þann 18. júlí(í gær)að Bandaríkin myndu hafna samningi Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO) og segir samninginn veita Alþjóðlegu heilbrigðisstofnuninni of mikið vald.

Heilbrigðisráðherrann Robert F. Kennedy yngri og utanríkisráðherrann Marco Rubio tilkynntu formlega höfnun á breytingunum á Alþjóðaheilbrigðisreglugerðinni frá 2024 (IHR).

Rökin voru þessi: Þjóðir sem samþykkja nýja samninginn afhenda vald sitt, til ókjörinnar Alþjóðastofnunar (WHO), ef til neyðarástands í heilbrigðismálum kemur í löndum þeirra.

WHO gæti þá fyrirskipað útgöngubann, ferðatakmarkanir eða aðrar aðgerðir sem henni þykir viðeigandi.

Reyndar þyrfti Stofnunin ekki einu sinni að lýsa yfir neyðarástandi til að fara sínu fram.

Fylgjum fordæmi Bandaríkjanna í þessu máli.

[Guðmundur Ásgeirsson, 20.7.2025 kl. 01:21]

Það eina sem betur fer getur hjálpað gegn þessu er að íslensk réttarskipan er þannig að svona þjóðréttarsamningar hafa engin sjálfkrafa lagaáhrif hér innanlands.

WHO getur því ekki bankað upp á dyrnar hjá mér eða þér og knúið okkur til eins eða neins. Slíkt er alltaf og aðeins á færi íslenskra stjórnvalda.

P.S. Takk fyrir að upplýsa áreiðanlega um þau efnislegu atriði sem skipta máli í þessu sambandi Arnar Freyr Reynisson.

[Arnar Freyr Reynisson, 20.7.2025 kl. 12:18]

Guðmundur Ásgeirsson, takk fyrir mjög góða og málefnalega athugasemd, og ánægjulegt að þú hafir haft gagn og gaman af pistlinum.

Þú hefur rétt fyrir þér um að þjóðréttarsamningar hafa ekki sjálfkrafa bein réttaráhrif gagnvart einstaklingum innanlands, og að íslensk stjórnvöld verða að innleiða slík ákvæði með lögum eða reglugerðum til að þau fái bein áhrif í réttarkerfinu.

En kjarni gagnrýninnar snýst ekki um hvort WHO geti neytt einstaklinga beint, heldur hvernig skuldbindingar gagnvart WHO skapa pólitískan og lagalegan þrýsting á íslensk stjórnvöld til að framkvæma hluti sem þau annars kynnu að forðast.

Við sáum þetta skýrt í COVID19. Þegar WHO gaf út ráðleggingar voru þær teknar upp nánast sjálfkrafa, án opinnar umræðu eða sérstaks lagagrundvallar, og þær voru réttlættar með vísan til alþjóðlegrar samstöðu, vísindalegra staðla og ábyrgðar í alþjóðasamfélaginu.

Með nýju IHR breytingunum skuldbinda ríki sig beinlínis til að fylgja ráðleggingum WHO, og þannig verður frelsisskerðing í framtíðarfaraldri ekki bara möguleg, heldur fyrirfram samþykkt af hálfu ríkisins.

Þannig birtist vald WHO ekki í því að einhver frá Genf komi og skipi okkur fyrir, heldur í því að okkar eigin stjórnvöld beita eigin borgurum aðgerðum sem þau telja sig skuldbundin til, án þess að geta eða vilja víkja frá.

Það er þessi samspil milli alþjóðlegra skuldbindinga og innlendra stjórnvalda sem skiptir mestu máli, og þar liggur ábyrgðin.

Takk aftur fyrir mikilvæga ábendingu.

[Arnar Freyr Reynisson, 20.7.2025 kl. 12:19]

Algjörlega sammála, Guðmundur Örn, og þess vegna ættum við að fylgja fordæmi Bandaríkjanna.

Bandaríkin hafa nú formlega hafnað breytingunum á IHR (WHO), með þeim rökum að þær færa vald til ókjörinnar stofnunar sem getur haft áhrif á ferðafrelsi, lokanir og neyðaraðgerðir, jafnvel án lýsts neyðarástands.

Ísland gerði ekkert og samþykkti því skuldbindingarnar í þögn.
Ef stærsta lýðræðisríki heims hafnar þessu, af hverju fáum við enga umræðu hér?

Við verðum að krefjast gagnsæis og standa vörð um fullveldi Íslands.