Öfund sem þjóðaríþrótt

Það er vinsælt þessa dagana að skamma kapítalisma. Hann er sagður rót alls ills, misréttis, græðgi, ójafnaðar. En mér sýnist stundum að umræðan snúist ekki um kapítalisma í sjálfu sér heldur eitthvað miklu dýpra og persónulegra: öfund.

Við virðum ekki lengur þann sem nær árangri. Við öfundum hann. Við drögum hann niður í stað þess að læra af honum. Það er eins og það hafi orðið þjóðaríþrótt að tortryggja velgengni. Sá sem gengur vel hlýtur að hafa svikið einhvern, platað einhvern, verið „gráðug/ur“.

Í stað þess að segja: „Vel gert. Hvernig gerðirðu þetta? Hvað get ég lært af þér?“ segjum við: „Viðkomandi á ekki skilið meira en ég.“

Ég man þegar það þótti dyggð að gleðjast með öðrum. Þegar það var hvati til eigin umbóta að sjá einhvern ná árangri. Nú virðist algengara að fólk leiti sér afsökunar fyrir eigin aðgerðaleysi með því að rakka niður þá sem standa sig.

Auðvitað á að gagnrýna spillingu og svindl. En við erum farin að setja alla í sama hóp. Við höfum búið til menningu þar sem það er synd að skara fram úr. Þar sem metnaður er talinn ósiðlegur. Þar sem það að leggja meira á sig er ástæða fyrir háði og hatri.

Öfund er ekki gagnrýni á kapítalisma. Hún er eitur innan hans. Hún drepur metnað og ábyrgð. Hún hvetur ekki til umbóta heldur stöðnunar. Hún segir: „Ef ég get það ekki, á enginn að geta það.“

Í kjarna sínum þá gleðst Kapítalismi með öðrum, sem vill læra, sem hvetur til nýsköpunar og vinnu. Þar sem við spyrjum: „Hvernig get ég sjálf/ur bætt mig?“ í stað þess að spyrja: „Hvernig get ég dregið viðkomandi niður?“

Við stöndum frammi fyrir spurningu: Viljum við samfélag sem lyftir fólki upp eða samfélag sem rífur allt niður í sama skurð?

Ég held að við þurfum að endurvekja eina einfalda en sterka reglu sem hefur meira gildi en margir átta sig á:

Að elska náungann eins og sjálfan sig.

Það þýðir ekki bara að sýna góðvild við þá sem eiga minna – heldur líka að gleðjast með þeim sem gengur vel. Læra af þeim. Leyfa þeim að sýna okkur hvað er mögulegt.

Kannski byrjar allt á okkur sjálfum. Að hætta að afsaka eigin aðgerðaleysi með hatri á þeim sem hafa lagt hart að sér. Að spyrja: Hvernig get ég sjálf/ur bætt mig?

Getur verið að fólk finni beiskju eða öfund gagnvart einhverjum bara af því að viðkomandi á meiri pening og hefur náð meiri árangri?