1984 var viðvörun – ekki leiðarvísir

Fleiri og fleiri vísa í bókina 1984 eftir Orwell og sjá í henni skýra samlíkingu við samtímann, en fæstir átta sig á því að hann var ekki að spá fyrir um framtíðina. Hann varar við þeirri þróun sem á sér stað nú þegar: Þar sem orð fá nýja merkingu, sannleikur er ákveðinn ofan frá, og frelsið hverfur, ekki með byltingu, heldur í hljóði.

Og við sjáum þetta í dag, ekki í einræðisríkjum, heldur á Vesturlöndum, þar sem fólkið horfir aðgerðalaust á, stundum í meðvirkni, stundum í vanþekkingu, en sjaldan með upplýstu samþykki.

Lýðræðishalli og yfirþjóðleg valdataka

Í dag hefur ESB þróast úr efnahagssamstarfi í pólitískt kerfi sem grefur markvisst undan þjóðríkjum og lýðræði. Íslendingar verða fyrir áhrifum af þessu í gegnum orkupakka, reglur ACER og Bókun 35, þar sem evrópsk lög fá forgang fram yfir íslensk, jafnvel stjórnarskrá Íslands.

Stjórnvöld fá áminningar og þrýsting frá stofnunum eins og ESA þegar þau fara ekki eftir hinum nýju viðmiðum. Við sáum þetta í Landsréttarmálinu. Samhliða er gagnrýni á þróunina brennimerkt sem afturhald eða öfgar.

Þegar þjóðernissinnar sækja í sig veðrið, eins og í Rúmeníu eða með AfD í Þýskalandi, grípa yfirvöld til þess að stimpla þá sem ógn við lýðræði, þrátt fyrir lýðræðislegan stuðning. Þetta er ekki lengur samstarf, heldur hugmyndafræðileg mótun valds sem byggist á samræmingu, stöðugleika og baráttu gegn „hatursorðræðu“ – en í reynd felur í sér þöggun á skoðunum sem ganga gegn ráðandi hugmyndafræði.

WHO, heimsfaraldur og samningsbundið valdaleysi

Í dag stendur lítil þjóð eins og Ísland frammi fyrir nýrri heilbrigðisstefnu á grundvelli samninga sem WHO undirbýr, þar á meðal svokallað "Pandemic Agreement" sem áætlað er að undirrita í ár. Ef hann verður samþykktur, fær WHO beina heimild til að skilgreina hvað telst heimsfaraldur, mæla fyrir um inngrip, og jafnvel hafa áhrif á innlendar takmarkanir á ferðafrelsi og skyldur ríkja til að innleiða t.d. stafræna vottun.

Í stað lýðræðislegs samtals um heilbrigðisstefnu, verður til yfirstjórn frá stofnun sem enginn kýs, og sem er fjármögnuð að stórum hluta af einkaaðilum eins og Bill & Melinda Gates Foundation og stærstu lyfjafyrirtækjum heims.

Sá sem þorir að trufla leikinn

Það er kaldhæðni samtímans að sá sem þorir að stíga fram og mótmæla þessari þróun, er sá sem fjölmiðlar, valdakerfið og Íslendingar fordæma harðast: Donald J. Trump.

Hann dró Bandaríkin úr WHO. Hann hafnar þátttöku í alþjóðlegum samningum sem ganga gegn hagsmunum Bandaríkjanna. Hann gagnrýnir opinberlega World Economic Forum og vekur athygli á því hvernig Davos- og ESB Elítur móta heiminn að eigin höfði, án samþykkis fólksins.

Hann talar fyrir vernd landamæra, endurheimt verksmiðja, þjóðlegri menningu, kristnum gildum, fjölskyldu og frelsi einstaklingsins. Hann hafnar hugmyndinni um að þjóðir eigi að lúta „global governance“.

Fyrir þetta er hann kallaður fasisti. Einræðisherra. Lýðræðisógn.

Á sama tíma og hann er sakaður um að taka lýðræðið af fólki, fylgir sjaldnast rökstuðningur – aðeins frasar og viðtekin ímynd. Þegar spurt er hvernig hann geri það, kemur lítið annað fram en tilfinningalegar ásakanir og tilbúnar fyrirsagnir. Um leið starfar kerfið sjálft markvisst að því að færa völdin frá almenningi til yfirþjóðlegra stofnana sem enginn kýs.

Þetta birtist skýrt í Evrópu: í lýðheilsustefnu heimsfaraldursins, samræmdum fjölmiðlaflutningi og regluverki sem teygir sig inn í íslenska lagasetningu. Samt sem áður sjá Íslendingar, líkt og margir Evrópubúar, aðeins fyrirsagnirnar: „Trump er hættulegur.“ Þeir samþykkja ímyndina – og á meðan styrkir kerfið vald sitt með ESB-samræmingum, WHO-samningum, orkupökkum og hugmyndafræðilegri miðstýringu.

En hverjir taka raunverulega lýðræðið af fólki?

Við verðum að spyrja: hverjir færa raunveruleg lýðræðisleg völd frá almenningi? Þeir sem kalla sig verndara frelsis, en styrkja stofnanakerfi án lýðræðislegs umboðs? Þeir sem segjast berjast gegn öfgum, en stimpla alla gagnrýni sem hatursáróður?

Við þurfum að hætta að horfa á einstaklinga og beina athyglinni að kerfinu sjálfu. Það eru ekki endilega háværir leiðtogar sem ógna frelsinu, heldur þöglir samningar, samræmdur fjölmiðlaflutningur og kerfisbundin mótun á hugsun, máli og menningu.

Frelsið glatast ekki vegna eins manns. Það glatast þegar fólk hættir að spyrja hver stjórnar – og samþykkir að aðrir hugsi fyrir sig.

Lokaorð: Verðum við ekki að vakna?

Á Íslandi sjáum við þessa þróun birtast í smáum skrefum:

• ESB-innleiðingar sem afsakaðar eru sem „tæknileg aðlögun“, en fela í sér raunverulegt framsal valds
• Miðstýring hugmynda sem snúa að loftslagsmálum og menntastefnu sem eru mótaðar utan lýðræðislegs ramma
• Vaxandi ritskoðun og sjálfsritskoðun í nafni fjölbreytileika og umburðarlyndis
• Hræðsluáróður sem dregur úr mótmælum og úthýsir óhefðbundnum skoðunum
• Tjáningarfrelsi sem sett er í skilyrðisbundinn ramma og háð samræmdri túlkun

Við verðum vitni að samfélagi þar sem fólk dregur sig í hlé, talar í hálfum orðum og lærir að þegja, ekki vegna laga, heldur vegna félagslegs- og hugmyndafræðilegs þrýstings.

Þannig hverfur frelsið – ekki með hvelli, heldur í þögninni.

Orwell skrifaði ekki 1984 sem handbók fyrir framtíðina.
Hann skrifaði hana sem viðvörun.

Ef við opnum ekki augun núna – vöknum við síðar í heimi þar sem við segjum með tómu brosi:

„Við höfum alltaf verið án frelsis.“