Samfélagssáttmáli án samráðs

(Pistill 7 - Tjáningarfrelsið í Evrópu: Þögn sem enginn fjallar um) Við höfum lært að samfélagssáttmáli sé grunnstoð lýðræðis: að við, borgararnir, gefum frá okkur hluta af frelsi okkar í skiptum fyrir öryggi, reglur og sameiginleg gildi. En hvað ef þessi sáttmáli er ekki lengur reistur á samstöðu, heldur þrýstur í gegn, án okkar samþykkis, án umræðu, án þess að við fáum að segja neitt?

Í pistlum mínum um tjáningarfrelsi hef ég fjallað um dómsmál gegn skoðunum, ritskoðun í skjóli öryggis, og hvernig fólk er smám saman neytt til að þegja. Nú vil ég beina kastljósinu að stærra og dýpra vandamáli: hvernig sjálfur grunnurinn að samfélaginu okkar, sáttmálinn milli okkar og valdsins, hefur verið endurskilgreindur ofan frá, án samtals, án gagnrýni, án samþykkis, án lýðræðis.

Frá samstöðu til hlýðni

Í stað þess að byggja á frjálsri samstöðu er verið að móta samfélagið eftir hugmyndum sem fólkið velur ekki sjálft. Gildi, siðferði og reglur eru nú rammaðar inn af yfirþjóðlegum stofnunum, stórfyrirtækjum og hugmyndafræðilegum þrýstihópum. Það er ekki lengur spurt: Hvað vill almenningur? Heldur: Hvernig fáum við almenning til að samþykkja það sem við teljum rétt?

Þannig verður „samfélagssáttmálinn“ að samfélagsskyldu - og sá sem efast er talinn ógn.

Dæmin eru mörg:

• ESG-stefna, sem ýtir undir að fyrirtæki fari að fylgja pólitískum viðmiðum í stað markaðarins.
• Heimsmarkmið SÞ og hugmyndafræði WEF, þar sem framtíðarsýn er sett fram fyrir heiminn, án þess að nokkur hafi kosið hana.
• Skólakerfi sem kennir börnum að tiltekin viðhorf séu „rétt“ – og önnur hættuleg.
• COVID-aðgerðir sem brutu gegn frelsi fólks í nafni almannaheilla – án umræðu, án gagnrýni

Það er sama hvort þú ert sammála markmiðunum eða ekki, spurningin er: Er þetta samþykkt af fólkinu, eða þrýst inn með valdi?

Þöggun sem siðferðislegt skilyrði

Tjáningarfrelsi þýðir að við meigum efast. Ríkið má ekki ákveða hvað er satt, rétt eða gott. En í dag er verið að segja okkur:

• Ef þú efast, ertu óupplýstur.
• Ef þú spyrð, ertu hættulegur.
• Ef þú gagnrýnir, ertu vondur.

Þetta er ekki lengur lýðræðisleg umræða. Þetta er andleg undirgefni, falin á bak við fögur orð og félagslegan þrýsting. Við eigum að samþykkja – en ekki skilja. Trúa – en ekki spyrja. Hlýða – en ekki hugsa.

Ertu þátttakandi – eða þegn?

Við verðum að spyrja okkur: Eru borgararnir enn þátttakendur í samfélagssáttmálanum? Eða eru þeir orðnir þegnar í kerfi þar sem þeir mega aðeins „samþykkja rétt“?

• Sáttmáli án samráðs er ekki sáttmáli.
• Þögn af ótta er ekki samstaða.
• Hlýðni af þrýstingi er ekki siðferði.

Lokaorð

Það er kominn tími til að rifja upp að lýðræði snýst ekki bara um atkvæðagreiðslu, heldur samfélag sem ræðir, efast og mótar sig sjálft. Ef við gefum það frá okkur, þá er ekkert eftir nema hlýðni án merkingar.

Skylda okkar við næstu kynslóð er ekki að skapa þægilegt samfélag, heldur frjálst — þar sem fólk má hugsa, spyrja og standa með sjálfu sér.