Réttarsakamál gegn einstaklingum fyrir skoðanir: Þegar frelsið sjálft fer í réttarsal

(Pistill 4 - Tjáningarfrelsið í Evrópu: Þögn sem enginn fjallar um) „Þegar skoðanir verða sakarefni – þá er ekki lengur frjálst samfélag.“

Við höfum lengi litið á Evrópu sem vígi lýðræðis og tjáningarfrelsis. En undir formerkjum laga gegn hatursorðræðu, „mismunun“ og „óvísindalegum skoðunum“ eru nú einstaklingar dæmdir – ekki fyrir hótanir, heldur fyrir að hugsa á annan hátt.

Tommy Robinson – Þú mátt fjalla um málin, nema þau sem snerta yfirvöld

Tommy Robinson, raunverulegt nafn Stephen Yaxley-Lennon, hefur tvívegis setið í fangelsi – ekki fyrir ofbeldi, heldur fyrir að fjalla um dómsmál sem stjórnkerfið vildi halda í skugga.

Árið 2024 var Tommy Robinson dæmdur í 18 mánaða fangelsi fyrir að birta heimildarmynd sem afhjúpar hvernig yfirvöld og fjölmiðlar brugðust við kynferðisbrotamálum tengdum innflytjendum.
Þetta er myndin sem hann var fangelsaður fyrir. Taktu þér tíma, horfðu og dæmdu sjálf(ur): Tommy Robinson – Silenced (YouTube)

Í opinberum dómi segir:

„The court finds Mr. Yaxley-Lennon disregard for judicial authority as a threat to public confidence in the rule of law.“

En hver veldur meira vantrausti, sá sem segir frá yfirhylmingu eða sá sem þaggar niður í honum?

Heimildir:

• The Guardian: Tommy Robinson jailed for 18 months after admitting contempt of court

• AP News: Founder of far-right English Defense League gets 18 months in prison for court contempt(theguardian.com, apnews.com)

Päivi Räsänen – Þegar Biblíuvers verða kæruefni

Hvað gerist þegar þingmaður vitnar í ritninguna? Í Finnlandi var læknirinn og fyrrum innanríkisráðherrann Päivi Räsänen ákærð fyrir hatursorðræðu, vegna þess að hún tísti eftirfarandi:

„How does the Church’s support of Pride align with the Word of God?“

Í ákærunni sagði saksóknari að ummælin væru:

„Likely to cause intolerance and contempt against sexual minorities.“

Þetta var hvorki áróður né ögrun, heldur einfaldlega kristileg skoðun byggð á siðferðislegri sannfæringu. Räsänen var sýknuð í héraðsdómi, en ákæruvaldið áfrýjaði og mál hennar var tekið fyrir af Hæstarétti Finnlands árið 2025. Þrátt fyrir sýknu beittu yfirvöld þrýstingi áfram. Það dugði ekki að hún hefði ekki brotið lög, því það var „pólitískt mikilvægt“ að refsa eða gefa fordæmi.

Heimildir:

• ADF International: Finnish parliamentarian found not guilty of 'hate speech' for Bible tweet

• ADF International: Bible-tweet case to be heard at Finnish Supreme Court(adflegal.org, adfinternational.org)

Enoch Burke – Fangelsaður fyrir að mæta til vinnu

Á Írlandi var Enoch Burke, kristinn kennari, fangelsaður, ekki fyrir ofbeldi eða hótanir, heldur fyrir að neita að nota nýtt fornafn nemanda. Hann fylgdi einfaldlega eigin trúarlegri sannfæringu og hélt áfram að mæta til vinnu eftir að hafa verið settur í leyfi, án þess að brjóta neitt annað en valdakerfið sem krafðist undirgefni.

Þegar hann neitaði að yfirgefa skólann, í samræmi við trúarlega sannfæringu sína, var hann dæmdur fyrir dómstólsfyrirlitningu. Hann sat mánuðum saman í fangelsi og var sektaður um €79.000, sem yfirvöld tóku beint af bankareikningi hans, án samþykkis eða dómsúrskurðar um eignaupptöku.

Dómari sagði:

„This is not about beliefs – it’s about disobeying a lawful order.“

En hvaðan kom sú skipun? Hún kom frá menntastofnun sem krafðist þess að einstaklingur svíki eigin samvisku, og fékk síðan dómstóla landsins til að framfylgja henni.

Heimildir:

• Reuters: Irish teacher jailed for third time for breaching court order

• AP News: Irish teacher jailed for third time after defying order to stay away from school(reuters.com, apnews.com)

Kathleen Stock – Rekin fyrir að hugsa rökrétt

Prof. Kathleen Stock var heimspekingur við University of Sussex. Hún hélt því fram að kyn væri ekki eingöngu félagslegt hugtak, og talaði fyrir vernd rýma sem ætluð voru eingöngu konum. Fyrir það mætti hún ofbeldi, hótunum og mótmælum.

Á endanum sagði hún af sér og lýsti háskólasamfélaginu sem

„…miðalda dómstóli þar sem rétttrúnaður ræður, ekki rök.“

Breska háskólaráðuneytið sektaði stofnunina síðar, ekki fyrir að vera ósammála skoðunum hennar, heldur fyrir að bregðast skyldu sinni til að vernda rétt hennar til að tjá þær án ógnana, útilokunar eða ofbeldis.

Þetta gerðist í lýðræðisríki, þar sem engin formleg lög voru brotin, en þar sem hugmyndafræðilegt ofbeldi bar sigur.

Heimildir:

• The Guardian: University of Sussex fined £585,000 for failing to uphold freedom of speech

• Lawyer Monthly: University of Sussex Fined £585,000 for Free Speech Violation(theguardian.com, lawyer-monthly.com)

Wojciech Sadurski – Þegar stjórnvöld höfða mál gegn gagnrýni

Wojciech Sadurski, virtur stjórnlagaprófessor við Háskólann í Varsjá og Sydney, var kærður fyrir meiðyrði af pólsku ríkisstöðinni TVP og valdhöfum í stjórnarflokknum PiS, einfaldlega fyrir að gagnrýna valdbeitingu stjórnvalda og kalla ríkisfjölmiðlana það sem þeir í reynd eru: áróðursverkfæri ríkisins. Hann hafði sagt einfaldlega:

„Polish public media are an instrument of propaganda.”

Fyrir þessi orð var hann kærður fyrir meiðyrði, af ríkisfjölmiðli sem notaði dómskerfið til að bregðast við pólitískri gagnrýni með lagalegri þöggunartilraun.
Málið vakti alþjóðlega athygli og mannréttindasamtök lýstu því sem:

„A textbook case of strategic litigation against public participation (SLAPP).”

Málið gegn Wojciech Sadurski var ekki hefðbundin meiðyrðakæra, heldur dæmigerð SLAPP-málsókn, markviss aðför að tjáningarfrelsi þar sem réttarkerfið er notað sem vopn til að kæfa gagnrýni og hræða aðra til þöggunar.

Þegar virtur stjórnlagaprófessor má ekki segja að ríkisfjölmiðlar hegði sér eins og áróðursvél án þess að vera dreginn fyrir dóm, þá er ekki lengur verið að verja orð. Þá er verið að refsa fyrir þau.

Og þessi skilaboð eru ekki tilviljanakennd. Þau eru kerfisbundin og einföld:
Ekki gagnrýna vald. Ekki stíga fram. Næst ert það kannski þú.

Þetta er hin nýja ritskoðun, ekki beitt með ritskoðunarstimpli, heldur í gegnum málaferli og lagalega óvissu.

(Hvað eru SLAPP-mál?

SLAPP stendur fyrir Strategic Lawsuit Against Public Participation. Þetta eru málsóknir sem eru ekki höfðaðar til að vinna, heldur til að bregða skugga á þá sem tjá sig, með fjárhagslegum, sálrænum og samfélagslegum þrýstingi. Þeir sem lenda í þeim eru oft:

• Blaðamenn og ritstjórar
• Fræðimenn
• Mannréttindasinnar
• Umhverfisverndarfólk
• Pólitískir andófsmenn

Með langvinnum ferlum, háum kostnaði og óvissu er byrðin færð yfir á þann sem gagnrýnir,  jafnvel þótt málið byggi ekki á traustum lagagrundvelli. Þetta er valdbeiting í dulargervi réttlætis.)

Heimildir:

• ARTICLE 19: Poland: Court of Appeal dismisses SLAPP lawsuit against Professor Wojciech Sadurski

• ARTICLE 19: Poland: The Court acquits Professor Wojciech Sadurski in a criminal defamation lawsuit(article19.org, article19.org)

Kerfisbundin kæling – ekki mistök, heldur stefna

Þetta eru ekki einangruð atvik eða tilviljanakennd mistök. Þetta er markviss kæling á umræðu, mótuð af lögum, reglugerðum og réttarstefnu sem gerir gagnrýni að áhættu.

Segðu eitthvað sem fer gegn línunni – og lögfræðingurinn fær orðin þín í hendurnar.

Of oft er mönnum sagt:
„Auðvitað máttu hafa skoðun – en ekki ef hún móðgar einhvern.“

En tjáningarfrelsi sem gildir aðeins fyrir vinsælar, samþykktar skoðanir er ekki frelsi, heldur leyfi, veitt af þeim sem eru við völd. Og leyfi má alltaf afturkalla.