Karlmennska og skynsemi – Tími til að hætta alhæfingum

Undanfarin ár hefur umræðan um karlmennsku orðið æ háværari – og jafnframt einhliða. Hugtök á borð við eitruð karlmennska og feðraveldi eru orðin að einhliða skýringum á vanda samfélagsins, á sama tíma og sífellt fleiri telja sig þurfa að afsaka það eitt að vera karlkyns. En hér er grundvallaratriði sem margir þora ekki að segja upphátt: það er ekkert sem heitir eitruð karlmennska – né heldur eitraður kvenleiki. Það er bara eitruð hegðun. Og hún getur birst hjá bæði körlum og konum.

Frá fordæmum til fordóma

Í gegnum vestræna sögu hefur karlmennska verið skilgreind sem dygð, ábyrgð og þjónusta:

• Í Grikklandi fornu var andreía – hugrekki og sjálfsagi – talin dygð borgarans.

• Í Róm var virtus ekki bara vald heldur siðferðileg ábyrgð.

• Í kristinni arfleifð var þjónandi leiðtogi fyrirmynd karlsins.

• Í nútíma lýðræðisríkjum var karlmennska tengd borgaravitund og fórnfýsi.

Í dag hefur þessi mynd verið afbökuð – og í staðinn hefur rutt sér til rúms hugmyndafræði sem lítur á karlmennsku sem óvin samfélagsins. En slík nálgun er hvorki fræðilega heiðarleg né siðferðilega sanngjörn.

Hvers vegna skiptir þetta máli?

Ef við kennum ungum drengjum að karlmennska sé mein, þá skerum við á leið þeirra til sjálfsvirðingar. Strákar þurfa ekki að vera minna karlmennskir, þeir þurfa að vera heilbrigðir, ábyrgir og sterkbyggðir – ekki brotnir og skammaðir fyrir kyn sitt.

Það sem við köllum „eitruð karlmennska“ er í raun oft skortur á leiðsögn, fyrirmyndum, tilgangi og aga. Sama má segja um það sem kallað er „eitraður kvenleiki“ – það eru ekki kvenleikinn sjálfur sem er vandamálið heldur hegðun sem byggist á stýringu, bælingu, fórnarlambshlutverki eða tilfinningalegri stjórnun. Þetta er ekki eitraður kvenleiki, einfaldlega: eitruð hegðun.

Eitruð hegðun er mannleg, ekki kynbundin

Við verðum að hætta að líta á skaðlega hegðun sem einkennismerki tiltekins kyns. Eitruð hegðun er ekki karlleg eða kvenleg – hún er mannleg. Hún birtist í mismunandi myndum:

• Karlar geta beitt ofbeldi – og það geta konur líka, bæði líkamlega og andlega.

• Karlar geta verið stjórnsamir, fjarlægir og valdbeitingarmiklir – en konur geta einnig beitt stjórnun, útilokun, baktali og félagslegri kúgun.

• Konur geta nýtt tilfinningalega nánd til að stjórna – rétt eins og karlar geta bælt eigin og annarra tilfinningar með hörku.

Eitruð hegðun getur verið hljóðlát eða hávær, líkamleg eða andleg, skýr eða lúmsk – en hún er ekki kynbundin. Hún á rætur í skorti á sjálfsþekkingu, siðferðisvitund og heilbrigðum mörkum.

Mikilvægast er þetta: Við eigum að gagnrýna hegðun, ekki kyn. Ef við gerum það ekki, þá erum við ekki að leita lausna, heldur að festa í sessi kynbundna sekt og sundrung.

Innviðir samfélagsins – Hin gleymda ábyrgð

Í umræðu um þriðju vaktina – sem snýr að ósýnilegri umönnunarvinnu kvenna gleymist sú staðreynd að karlar axla meginábyrgð á innviðum samfélagsins:

• Flest hlutverk sem halda rafmagnskerfum, sorphirðu, vegakerfi og grunnþjónustu gangandi eru karlmenn.

• Þeir sinna störfum sem eru hættuleg, krefjandi og ósýnileg – oft á kostnað heilsu og frítíma.

Þetta er ekki minna virðingarvert en ólaunuð vinna inni á heimilinu. Bæði skipta máli – sérstaklega þar sem í dag sinna margir feður einnig heimilisverkum og taka virkan þátt í áhugamálum og daglegu lífi barnanna sinna.

Sálfræðin: Það sem karlar þurfa

Rannsóknir sýna að:

• Strákar sem hafa föður eða fyrirmynd sem kennir þeim aga og tilgang eru líklegri til að sýna samkennd og ábyrgð.

• Karlar sem fá viðurkenningu fyrir krafta sína verða ekki kúgarar – heldur verndarar.

• Það er ekki karlmennskan sjálf sem skapar vandamál – heldur þegar samfélagið veitir engin viðmið, enga virðingu og enga leiðsögn.

Við þurfum nýja samtalsskrá – ekki nýtt stríð

Það er kominn tími til að hætta þessari keppni um fórnarlambastöðu. Kynin eru ekki í stríði. Þau eru samverkandi – og þau þurfa hvort annað!

• Hættum að rífa niður karlmenn til að lyfta konum 

• Hættum að gera lítið úr framlagi kvenna og setja þær í ábyrgð á öllum tilfinningalegum þörfum sambandsins.

• Hættum að skamma kyn – og förum að ræða ábyrgð.

• Hættum að byggja umræðu á sektarkennd – og förum að byggja hana á virðingu.

Fyrir manneskjulega nálgun, ekki kynbundin skotmörk

Við eigum ekki að spyrja hvort karlmennska sé eitruð – heldur hvort samfélagið okkar rækti dygð og ábyrgð. Það sem við þurfum er:

• Heilbrigð karlmennska. Heilbrigður kvenleiki.

• Sterka sjálfsmynd sem byggir á tilgangi og þjónustu – ekki forréttindaflótta eða sektarkennd.

Vandamálið er ekki karlmennskan sjálf – heldur hvernig við höfum afmyndað hana, afneitað dygðum hennar og kennt hana í neikvæðum búningi sem eitthvað varasamt eða skaðlegt.