Hlutlaus umfjöllun, er hún týnd list í fjölmiðlum?

Í fréttum dagsins fáum við síendurtekið sama sniðið: dramatískar fyrirsagnir, útdregnar yfirlýsingar og einhliða túlkanir á samskiptum þjóðarleiðtoga. Sérstaklega á þetta við þegar Donald Trump er annars vegar. Hvað sem hann segir eða gerir, þá er túlkunin yfirleitt neikvæð, tortryggin og oftar en ekki byggð á fyrirfram ákveðnum viðhorfum.

En hvað ef við reyndum að nálgast heimsviðburði með öðrum hætti, með því að skoða staðreyndir, hlusta á báðar hliðar og greina málin í stað þess að dæma þau fyrirfram? Pistillinn hér að neðan er tilraun til slíkrar nálgunar: hlutlaus greining á fundi Donalds Trump forseta Bandaríkjanna og Marks Carney, forsætisráðherra Kanada, sem fram fór í Hvíta húsinu 6. maí 2025.

Fundur Trump og Carney: Árekstrar, viðræðuvilji og von um nýtt upphaf

Fundurinn markaði tímamót. Fyrstu formlegu samskipti leiðtoganna síðan Carney tók við embætti og Trump sneri aftur í Hvíta húsið. Þrátt fyrir ólíkan bakgrunn og pólitíska sýn, sátu þeir til að ræða málin og kanna hvort grundvöllur væri fyrir uppbyggilegu samstarfi.

Viðskipti: Harður tónn en opnar dyr

Meginágreiningurinn snerist að tollastefnu Trumps. Bandaríkin hafa innleitt 25% tolla á innflutt kanadískt stál, ál og bifreiðar. Trump réttlætti tollana með því að leggja áherslu á innlenda framleiðslu og þjóðarhag:
„Við viljum búa til okkar eigin bíla og stál.

Carney svaraði með skýrum hætti. Hann sagði tollana skaða bæði löndin, hækki framleiðslukostnað fyrir bandarísk fyrirtæki, dragi úr samkeppnishæfni og rýri efnahagslegt samstarf. Hann benti einnig á að samþættur iðnaður, þá sérstaklega í bílaiðnaði þoli illa truflun af þessu tagi.

Þrátt fyrir harðan tón sýndu báðir viðræðurvilja: Trump lýsti núgildandi USMCA-viðskiptasamningi sem “bráðabirgðasamkomulagi”, sem hann vildi endurskoða. Carney tók þeirri hugmynd af jákvæðni, þó hann hafi lagt áherslu á jafnræði og gagnkvæman ávinning.

Stjórnmál og táknræn umræða: Kanada sem „51. ríki“?

Í gamansömum en þó áleitum orðaskiptum vísaði Trump til þess að Kanada gæti orðið 51. ríki Bandaríkjanna. Carney brást við með kaldhæðni:
„Eins og þú veist úr fasteignabransanum, þá eru sumir staðir aldrei til sölu – Kanada er einn þeirra.“

Þó orðaskiptin virtust létt, eru þau táknræn fyrir þann vanda sem stundum fylgir samskiptum ríkja sem eiga ólík sjónarmið um sjálfstæði, fullveldi og samvinnu. Að því sögðu einkenndist andrúmsloft fundarins af virðingu, jafnvel þegar ágreiningur kom upp.

Orka, innflytjendamál og loftslagsstefna

Orkumál voru einnig rædd, þar sem Carney lagði áherslu á mikilvægi frjálsra orkuflutninga milli landanna, sérstaklega varðandi rafmagn og olíu. Trump svaraði óljóst en sagðist áfram vilja tryggja „orku sjálfstæði“ Bandaríkjanna.

Í innflytjendamálum hélt Trump fast við stefnu sína um stranga landamæravörslu og gagnrýndi hælisstefnu Kanada sem „lausar hömlur“. Carney svaraði að Kanada myndi ekki þiggja „tilskipanir um eigin landamæri“. Samt tókst þeim að ræða málin án þess að viðræðurnar færu út í skæting.

Loftslagsmál voru aðeins snert í framhjáhlaupi. Carney kallaði eftir auknu samstarfi um græna tækni, en Trump brást ekki beint við þeirri hugmynd, þó hann sagðist „opinn fyrir raunhæfum lausnum“.

Lokaorð: Þegar fréttir leitast við að skýra en ekki stýra

Þessi fundur var hvorki byltingarkenndur né hörmulegur. Hann var dæmigerður, með blöndu af ágreiningi, tækifærum og pólitískum leik. En hann var líka dæmi um hvernig samskipti fullvalda ríkja eiga að líta út: með rökum, virðingu og möguleika á framvindu, jafnvel þótt sjónarmiðin séu ólík.

Það er einmitt þetta sem vantar í stóran hluta nútíma fjölmiðlunar. Oftar en ekki eru lesendur leiddir að fyrirfram mótaðri niðurstöðu í stað þess að fá tól til að mynda sér eigin skoðun. Ef við ætlum að viðhalda upplýstri umræðu í lýðræðissamfélagi verðum við að krefjast annars konar umfjöllunar: Ekki áróðurs fyrirsagna, heldur skýrra skýringa.

Því skulum við spyrja: Er ekki kominn tími til að fjölmiðlar endurheimti hina týndu list hlutlegrar, málefnalegrar umfjöllunar?

Gætu átt „dásamlegt hjónaband“

Athugasemdir

[Ingólfur Sigurðsson, 7.5.2025 kl. 04:03]

Tek algjörlega undir lokaorðin. Mér fannst sem fjölmiðlar væru hlutlausir þegar ég var yngri, en auðvitað var það mitt þekkingarleysi, en einnig var þjóðfélagið þá ekki jafn klofið og nú. Ég hef heyrt suma vinstrisinnaða segja að RÚV hafi verið stjórnað af Sjálfstæðismönnum hér áður fyrr, og svo hefur verið talað um spillingu sjávarútvegsfyrirtækja af vinstrimönnum. 

Eðli hægrimennskunnar er samt annað en eðli vinstrimennskunnar. Hægrimenn eru ekki að stunda annað trúboð en frelsi einstaklingsins, eða þannig var þetta á Íslandi. Hægrimenn í dag eru orðnir öðruvísi, harðlínukristnir og þjóðernissinnaðri en áður. Vinstrimenn hafa hinsvegar alltaf viljað koma með siðfræði og í seinni tíð snýst hún um sífellt meiri smáatriði, og meiri inngrip í líf fólks, ESB reglur og slíkt.

Ég tel að þessi skautun hafi orðið til þegar vinstrimenn fóru að herða tökin. Þá kom andsvar frá hægrinu. Þegar femínismi fór að snúast um jákvæða mismunun, þá var farið yfir strik réttlætis, og það hefur haldið áfram.

Það er eins og jafnrétti sé draumsýn og útópía, ekki raunveruleiki. 

Eins og staðan er í dag þá fara fjölmiðlar á hausinn. Eftir sitjum við með alþjóðlegt kerfi, þar sem fólk sækir allt í netið og snjalltæki. Það þýðir eiginlega fullkomin firring, sífellt fleiri bergmálshellar. 

Mikil þörf að spyrna við fótum.

En nú er fólk hætt að vera sammála um grunnstaðreyndir, vísindi. Nú er svo komið að almenningur trúir ekki lengur fjölmiðlum nema að litlu leyti. Það þýðir bara meira tap. Þetta er allt orðið svo gegnsætt, að gjáin er of breið á milli fólks.

[Arnar Freyr Reynisson, 7.5.2025 kl. 14:18]

Ingólfur, takk fyrir yfirvegaða og áhugaverða athugasemd. Ég held að þú neglir lykilatriði: skautunin sem við upplifum í dag er ekki endilega vegna þess að hægri hlutinn hafi færst eitthvað mikið, heldur vegna þess að vinstri armurinn hefur fært sig verulega til, sérstaklega í menningartengdum málum og hugmyndafræði. Hægri menn sem einu sinni voru taldir hófsamir eru nú kallaðir „öfgamenn“ fyrir að halda fast í gildin sem áður þóttu eðlileg: frelsi, sjálfstæði, einstaklingsábyrgð, og fjölskylda.

Þegar miðjan færist, þá virðist allt annað skekkjast. Og þegar fjölmiðlar endurspegla bara eina hlið þeirrar hreyfingar, þá hverfur trúin á hlutleysi. Þar byrjar traustleysið og lýðræðið hristist í grunninn. Við þurfum rými fyrir spurningar, ekki aðeins boðskap. Því er nauðsynlegt að spyrna við fótum, eins og þú segir.