Framtíðin tekin yfir, án okkar vitundar?

Í síauknum mæli er rætt um sjálfbærni, samfélagslega ábyrgð og nýjar efnahagsleiðir í nafni almannaheilla. En á bak við þessi hugtök leynast flókin völd og hugmyndafræði sem fæstir hafa fengið að kjósa um og sameiginlegur þráður margra þessara stefna er hlutverk og áhrif World Economic Forum (WEF). Með því að virkja samspil fjármálafyrirtækja, tæknirisa, alþjóðastofnana og valdamikilla einstaklinga hefur WEF orðið eins konar óformlegt miðstöð valdamiðlunar, með sífellt meiri áhrif á stefnumótun í heiminum.

Þessi pistill byggir á heimildarmyndinni Stakeholder Communism (ég hvet alla til að horfa á þessa mynd) sem nýtir opinber gögn, fjölmiðlaumfjöllun og ræðu- og stefnuplögg frá WEF, BlackRock og öðrum lykilaðilum. Hún skoðar hvernig þessi yfirþjóðlega sýn, þar sem lýðræðisleg ferli víkja fyrir sameiginlegum „lausnum“ elítunnar hefur áhrif á daglegt líf fólks. Á meðan orð eins og sjálfbærni, endurreisn og samfélagsábyrgð fylla ræðupúltin, eru það fáir útvaldir sem móta veruleikann sem allir aðrir þurfa að lifa með.

Hvert stefnum við, og hver stjórnar því?

Covid-faraldurinn sem hraðall kerfisbreytinga

Heimsfaraldurinn COVID-19 varð ekki aðeins heilbrigðisvandi, heldur tækifæri. Fyrir yfirþjóðlegar stofnanir, alþjóðlega stjórnmálaleiðtoga og stórfyrirtæki var faraldurinn nýttur sem hvati til að innleiða hugmyndir sem áður hefðu verið of róttækar til að fá brautargengi. Undir formerkjum neyðarástands urðu samfélög móttækilegri fyrir takmörkunum á ferðafrelsi, rafrænum lausnum í opinberri þjónustu, gagnasöfnun og almennri samþjöppun ákvarðanavalds.

Hugmyndin um „The Great Reset“, sem kynnt var af WEF árið 2020, byggði einmitt á því að nota faraldinn sem tækifæri til að endurhugsa heiminn. Í orðum Klaus Schwab, stofnanda WEF: „The pandemic represents a rare but narrow window of opportunity to reflect, reimagine and reset our world.“ Með öðrum orðum: heimsfaraldurinn var ekki aðeins ógn, heldur tækifæri fyrir yfirþjóðlegar valdablokkir til að endurmóta grunnkerfi heimsins á nýjum forsendum. Í WEF-hvítbókinni COVID-19: The Great Reset segir enn fremur: „The world must act jointly and swiftly to revamp all aspects of our societies and economies – from education to social contracts and working conditions.“

En margir spurðu: Endurhugsa, fyrir hvern? Þegar lausnir eru kynntar í nafni almannaheilla en fela í sér fráhvarf frá lýðræðislegri ábyrgð, skerðingu á eignarrétti og veikingu einstaklingsfrelsis, er ljóst að ekki er verið að vinna í þágu almennings. Þá hættir „endurröðun kerfisins“ að vera uppbyggileg framtíðarsýn og verður að yfirhönnuðu stjórnkerfi þar sem vald flyst frá fólki til stofnana sem enginn kaus og fáir skilja. Slík þróun er ekki lausn, heldur ný áskorun fyrir lýðræði og frelsi.

Faraldurinn skapaði fordæmi: Þegar næsta kreppa kemur, hvort sem hún er loftslagsbundin, fjármálaleg eða pólitísk, er líklegt að sama líkan verði notað. Þá verða ekki bara skammtímaatvinnuleysi og sóttvarnaraðgerðir ræddar, heldur hvernig og af hverjum nýtt kerfi verður mótað.

The Great Reset – eða The Great Takeover?

Myndin tengir þetta allt við hugmyndina um "The Great Reset", sem kynnt var af WEF eftir heimsfaraldurinn. Þar er lögð áhersla á að byggja "betri heim" eftir COVID, með nýju efnahagskerfi þar sem "engin á neitt en allir eru hamingjusamir". En spyrja má: hver á þá, ef einstaklingurinn á ekki lengur sjálfur? Hver stjórnar, ef ákvarðanir eru teknar langt frá kjósendum og hver ber ábyrgð þegar niðurstöðurnar hafa áhrif á alla?

Ef eignarhald, frjáls framtaksréttur og lýðræðislegt ákvarðanavald víkur fyrir markmiðum sem mótuð eru á lokuðum fundum, af fólki sem enginn kaus og sem starfar innan stofnana sem enginn getur kallað til ábyrgðar, þá er þetta ekki samfélagsábyrgð. Þetta er ný tegund stjórnvalds án ríkis og án ábyrgðar. Það sem í fyrstu lítur út sem framtíðarsýn með siðferðilegan undirtón, getur í framkvæmd orðið til þess að færa valdið frá fólkinu til óáþreifanlegra kerfa og í því ferli tapast það sem kalla má lýðræði í raunverulegri merkingu.

Hlutverk tæknirisanna, BlackRock og áhrif einstaklinga með vald

Þó heimildarmyndin leggi áherslu á fjármálavald og alþjóðlegar stofnanir, má ekki gleyma áhrifum tæknirisanna og einstakra áhrifamanna. Fyrirtæki á borð við Google, Meta, Amazon og Microsoft gegna lykilhlutverki í því að byggja og viðhalda þeirri stafrænu innviða- og upplýsingastýringu sem þessi nýja hugsun byggir á. Þau safna gögnum, hafa áhrif á skoðanamyndun, takmarka aðgang að upplýsingum sem teljast óþægilegar og móta með óbeinum hætti samfélagsumræðuna sjálfa.

Þegar þessi fyrirtæki vinna í takti við ESG-stefnu, yfirþjóðleg viðmið og stefnumótun WEF verða þau ekki aðeins vettvangur, heldur virkir þátttakendur í því að framkvæma breytingar sem lýðræðisleg umræða hefur ekki tekið afstöðu til. Áhrif tæknirisanna eru því ekki aðeins tæknileg heldur líka pólitísk.

Á sama tíma gegna fjármálarisar á borð við BlackRock lykilhlutverki. BlackRock er stærsta eignastýringarfyrirtæki heims og hefur bein áhrif á stefnu stærstu fyrirtækja heims, ekki aðeins sem fjárfestir heldur einnig sem ráðgjafi ríkisstjórna og alþjóðastofnana. Fyrirtækið notar áhrif sín til að þrýsta á ESG-innleiðingu (umhverfis-, félags- og stjórnarstefnu) í rekstri fyrirtækja, oft án lýðræðislegrar umræðu eða samþykkis almennings. Með því að tengja fjárfestingarstefnu við pólitísk markmið mótar BlackRock bæði efnahagslegt landslag og samfélagsleg gildi, óháð vilja kjósenda.

Auk þess hefur BlackRock verið gagnrýnt fyrir að kaupa upp stóran hluta af fasteignamarkaði í Bandaríkjunum og víðar. Með því að kaupa íbúðir og hús sem áður voru í eigu einstaklinga og breyta þeim í leiguhúsnæði undir stjórn fjárfestingasjóða, eru þeir að umbreyta eignarhaldi í samfélaginu frá sjálfstæðum fjölskyldum til fjármálakerfisins sjálfs. Þetta veldur hækkandi fasteignaverði, þrengir að ungu fólki og veikir þann fjárhagslega stöðugleika sem sjálfstæð eign getur veitt. Eins og lýst var í grein Wall Street Journal: „If you sell a house these days, the buyer might be a pension fund or an investment firm. They’re competing with ordinary Americans and often winning.“ Fyrir marga er þetta táknmynd þeirrar þróunar þar sem valdið yfir lífsgæðum og framtíðaröryggi færist frá borgurunum sjálfum til ópersónulegra stofnana og alþjóðlegra sjóða. Í grein Bloomberg frá 2021 var bent á að fjárfestingasjóðir eins og BlackRock og Invitation Homes væru að kaupa upp heilu hverfin og keppa við fyrstu kaupendur: „You now have permanent capital competing with a young couple trying to buy a house.“

Þá hefur einstaklingur eins og Bill Gates gegnt áhrifamiklu hlutverki í þessum umbreytingum. Gates, í gegnum Gates-stofnunina og sem fjárfestir, hefur ekki aðeins stutt þróun og dreifingu bóluefna um allan heim, heldur einnig fjárfest beint í fyrirtækjum sem framleiða þau. Hann hefur jafnframt fjárfest milljörðum í matvælaframleiðslu, til dæmis í ræktun gervikjöts og landbúnaðartækni, og er nú orðinn einn stærsti einkafjárfestir í ræktunarlandi í Bandaríkjunum. Þar að auki hefur hann átt umtalsverða hagsmuni í fjölmiðlafyrirtækjum og tækniiðnaði.

Þannig hefur Gates ekki aðeins áhrif á þá stefnu sem er kynnt sem lausn heldur einnig á hvaða upplýsingar fá hljómgrunn og hvernig umræðan er mótuð. Hann hefur sjálfur sagt: „If we do a really great job on new vaccines, health care, and reproductive health services, we could lower [global] population by perhaps 10 to 15 percent.” Þó að þessi ummæli hafi verið tekin úr samhengi að mati sumra, eru þau oft notuð sem dæmi um hvernig orð hans og stefna kalla á skýra umræðu og aðhald. Þegar áhrif slíkrar einstaklinga teygja sig yfir heilbrigðismál, matvælaframleiðslu og upplýsingaflæði, þá verða spurningar um lýðræðislega ábyrgð óhjákvæmilegar. Sumir gagnrýnendur segja að þetta blandi saman fjárhagslegum og hugmyndafræðilegum völdum á þann hátt að erfitt sé að greina hvar „framlagið“ endar og hvar áhrifin hefjast. Það vekur spurningar um gagnsæi, hagsmunaárekstra og lýðræðislega ábyrgð.

Gagnrýnendur spyrja: Hversu lýðræðislegt er það þegar fáeinir ofurríkir einstaklingar geta mótað stefnu í heilbrigðismálum, matvælaöryggi og upplýsingamiðlun á alþjóðavísu, án þess að þurfa að svara til kjósenda, fjölmiðla eða þjóðríkja?

Bændur, borgarar og brotthvarf sjálfstæðis

Myndin dregur sérstaklega fram dæmi um hvernig þessi stefna hefur áhrif á landbúnað og eignarhald. Þegar grænir fjárfestingasjóðir, ráðgjafafyrirtæki og milliríkjasofnanir leggja línurnar fyrir framtíðina án þess að taka mið af röddum smábænda eða sjálfstæðra framleiðenda, verður niðurstaðan ekki lýðræðisleg breyting, heldur miðstýrt eignarhald með pólítískum formerkjum.

Þar sem kallað er samfélagsábyrgð, getur reynst vera í dulargervi einhliða eignatilfærsla: frá einstaklingum og minni fyrirtækjum til stórra eininga sem starfa undir formerkjum sjálfbærni eða ESG-stefnu, en án gagnsæis eða raunverulegrar ábyrgðar.

Þögn, samþykki og vaxandi vantraust

Myndin bendir réttilega á að þetta ferli á sér stað án raunverulegrar fjölmiðlaumræðu og oft í umhverfi þar sem gagnrýni á "rétt" stefnumál eru stimpluð sem "popúlismi" eða "öfgar". En kannski erum við komin að vendipunkti: Fólk er farið að spyrja, hver ræður? Og ef svarið er ekki "við", heldur "hinir", þá er þetta ekki framfaraskref heldur varnarmerki.

Við verðum að geta spurt þessar spurningar án þess að vera þögguð. Ef við vöknum ekki núna, hvenær þá? Og ef við spyrjum ekki, hver gerir það fyrir okkur? Annars erum við ekki lengur þátttakendur í samfélaginu, heldur aðeins hluthafar í kerfi sem við fengum aldrei að kjósa um.

Heimildir og gögn sem myndin styðst við

• World Economic Forum (WEF):

  • Klaus Schwab: „The pandemic represents a rare but narrow window of opportunity to reflect, reimagine and reset our world.“

  • Hvítbókin COVID-19: The Great Reset (2020).

  • Ræður og skjöl frá Davos-ráðstefnum 2020 og 2021.

• BlackRock og fasteignamarkaðurinn:

  • Wall Street Journal: „If you sell a house these days, the buyer might be a pension fund or an investment firm. They’re competing with ordinary Americans and often winning.”

  • Bloomberg (2021): „You now have permanent capital competing with a young couple trying to buy a house.”

• Gates-stofnunin og fjárfestingar:

  • The Land Report og NBC News: um landaeignir Bill Gates.

  • TED Talk (2010): um áhrif bólusetninga á fólksfjölda: „If we do a really great job on new vaccines, health care, and reproductive health services, we could lower [global] population by perhaps 10 to 15 percent.”

• Fjölmiðlaumfjöllun og gagnrýni á ESG-stefnu:

  • Financial Times, Reuters, Politico – um samþjöppun valds, sjálfbærnimarkmið og lýðræðislegt aðhald.