Föstudagur, 11. júlí 2025

Ísland verður að hafna valdframsali til WHO – svo við endurtökum ekki mistökin frá COVID-19

Við megum ekki gleyma því hvernig COVID-19 var notað til að réttlæta fordæmalausar lokanir og skerðingu á réttindum án nægilegrar umræðu. Ef Ísland gerir ekkert fyrir 19. júlí 2025, samþykkjum við skuldbindingar WHO sjálfkrafa. Þetta er ekki formsatriði heldur pólitísk ákvörðun um hvort við viljum endurtaka COVID-19 reynsluna – en nú með enn veikari möguleikum á að segja nei takk næst.

Þetta er einmitt kjarni þeirra breytinga sem lagðar eru til á Alþjóðlegu heilsureglunum (IHR). Með því að samþykkja þær framseljum við Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) formlegt vald til að knýja fram svipaðar samræmdar og íþyngjandi aðgerðir, án þess að íslensk stjórnvöld eða almenningur hafi vald til að meta hvort þær séu raunverulega nauðsynlegar.

Hvað er að gerast?

Árið 2024 samþykkti Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) breytingar á alþjóðlegu heilbrigðisreglugerðinni (IHR) sem veita stofnuninni aukið vald til að samræma viðbrögð ríkja við (alþjóðlegum heilsufarsógnum). Í stað þess að treysta mati og ákvörðunum einstakra ríkja gera breytingarnar ráð fyrir:

Skuldbundinni og tafarlausri tilkynningarskyldu um hvers kyns heilsufarsógn, jafnvel þótt stjórnvöld telji hana litla eða staðbundna.
Samræmdri innleiðingu alþjóðlegra ráðlegginga WHO, sem gæti þýtt þrýsting á stjórnvöld til að grípa til ferðabanna, lokana, samkomutakmarkana eða skyldubólusetninga – jafnvel gegn vilja almennings eða eigin mati stjórnvalda.
Aðgangi WHO að innlendum gögnum, upplýsingum og viðbragðsáætlunum, og mögulegu eftirliti með því hvernig ríki bregðast við.
Eftirlitsnefnd sem metur hversu vel ríki hlíta reglunum og getur þrýst á stjórnvöld að fylgja fyrirmælum WHO í einu og öllu.
Skyldu til að deila lyfjum og bóluefnum sem framleidd eru innanlands, jafnvel þótt innlend þörf sé brýnni.

Höfum við lært af COVID-19?

Nú vitum við hvað samræmdar neyðaraðgerðir geta þýtt:

Fjöldatakmarkanir sem settu fyrirtæki á hliðina og sköpuðu mikið atvinnuleysi.
Ferðabönn sem sundruðu fjölskyldum og lokuðu landamærum.
Skólalokun sem dró úr menntun og félagslegum þroska barna.
Hræðsluáróður og skortur á opnum, gagnrýnum umræðum um áhrif og nauðsyn aðgerða.
Langvarandi geðheilbrigðisvandamál og félagsleg einangrun.

Það sem gerði þetta mögulegt var að stjórnvöld vísuðu til neyðarástands, samræmdra alþjóðlegra ráðlegginga og hræðsluviðbragða til að réttlæta skerðingu mannréttinda. Viljum við veita WHO formlegt vald til að krefjast þessara aðgerða aftur – jafnvel þótt aðstæður séu minni háttar?

Hverjir hafa hag af þessu?

Risafyrirtæki (eins og BlackRock) sem vilja móta alþjóðlega stefnu eftir eigin hagsmunum.
Lyfjaiðnaðurinn sem græðir á stórum bóluefnakaupum og miðlægum samningum.
Fjársterkir einkaaðilar og stofnanir (eins og Bill and Melinda Gates Foundation) sem fjármagna WHO og hafa áhrif á forgangsröðun hennar.
Alþjóðastofnanir sem réttlæta tilvist sína með því að skapa ótta hjá almenningi og kalla eftir miðlægri stjórn.

Af hverju á Ísland að hafna þessu?

Þetta snýst ekki um að vera á móti alþjóðlegu samstarfi heldur um að læra af fortíðinni og verja sjálfsákvörðunarrétt okkar:

Við eigum að ráða sjálf hvernig við bregðumst við heilsufarsógn, með okkar serfræðingum og menningu að leiðarljósi.
Við eigum ekki að framselja vald til stofnunar sem er fjármönuð af risafyrirtækjum og einkasjóðum með eigin hagsmuni.
Við eigum að tryggja að ákvarðanir sem skerða frelsi fólks séu teknar á Íslandi, af fólki sem stendur ábyrgt gagnvart íslenskum kjósendum – og eftir opna umræðu.

Ákall

Við höfum lært af COVID-19 hve hratt hægt er að skerða borgaraleg réttindi í skjóli neyðarástands. Við megum ekki veita samþykki okkar fyrir kerfi sem gerir slíkt enn auðveldara næst. Ísland á ekki að samþykkja þetta í blindni. Við verðum að nýta rétt okkar til að hafna því áður en 19. júlí 2025 rennur upp, annars verður samþykktin sjálfkrafa. Þetta er spurning um sjálfstæði Íslands, lýðræði og virðingu fyrir fólkinu sem hér býr á Íslandi.