Frá heilögum málstað til hagsmunapólitíkur: Hvers vegna arabísk ríki snúa baki við Hamas

„Í alþjóðastjórnmálum ráða ekki tilfinningar heldur jafnvægi – og þegar jafnvægi breytist, breytast bandalögin.“

Ég hef lengi fylgst með þróuninni í Miðausturlöndum, bæði út frá sögulegum rótum og þeim valdapólitísku umbreytingum sem eiga sér stað í dag. Það sem áður var einföld frásögn um undirgefna Palestínumenn og harðstjóra Ísraela er í dag orðið flóknara, sundurleitara og í raun spegilmynd af því hvernig alþjóðakerfið sjálft er að breytast. Ég setti saman þessa samantekt til að varpa ljósi á það hvernig og hvers vegna mörg arabísk ríki hafa snúið baki við Hamas, og hvers konar pólitískt landslag er að mótast í skugga Írans og með aðkomu Bandaríkjanna.

Hamas – frá frelsishreyfingu til úthýsts milliliða Írans

Hamas hefur frá upphafi verið öfgakenndari en PLO, bæði í trúarlegum skilningi og í afstöðu til Ísraels. Stefnuskráin frá 1988 boðar beinlínis eyðingu Ísraelsríkis og hafnar öllum friðarviðræðum sem „blekkingu“. Þrátt fyrir mildara orðalag í nýrri yfirlýsingu 2017 hefur grunnstefnan ekki breyst.

Arabísk ríki sem áður studdu Hamas hafa fjarlægst hreyfinguna. Þau líta nú á hana sem afsprengi Múslímska bræðralagsins, hugmyndafræði sem mörg þeirra líta á sem ógn við eigin stjórnarfar. Í dag eru aðeins örfá ríki, sérstaklega Katar og að hluta Tyrkland sem halda stuðningi við Hamas. Hitt helsta bakland hreyfingarinnar er Íran.

Íran – óvinur Ísraels og Persaflóar í senn

Íran hefur nýtt sér veikleika palestínska málsins og fyllt tómarúmið. Í gegnum fjárstuðning, vopnasendingar og þjálfun hefur Teheran byggt upp svokallaðan „mótstöðuás“ sem nær frá Hizbollah í Líbanon til Hamas í Gaza og Húta í Jemen. Hamas er þar hluti af stærra valdapakki gegn Ísrael, en líka gegn súnní-múslimaríkjunum í Persaflóa.

Afleiðingin er sú að Hamas er ekki lengur aðeins palestínskt fyrirbrigði heldur milliliður í valdapólitík Írans. Þetta hefur skapað djúp vantraust hjá ríkjum eins og Sádi-Arabíu, UAE og Egyptalandi.

Ný bandalög, ný forgangsröðun

Á meðan Hamas einangrast meira, hafa sömu ríki gert það sem var óhugsandi fyrir aðeins fáum árum: þau hafa opnað formleg samskipti við Ísrael.

Í gegnum Abraham-samkomulagið 2020, með aðkomu Bandaríkjanna, hafa Sameinuðu arabísku furstadæmin, Bahrain, Marokkó og fleiri ríki viðurkennt Ísrael og hafið viðskipta- og öryggissamstarf. Þessar þjóðir horfa ekki lengur á Ísrael sem óvin, heldur sem tæknivæddan, öflugan bandamann gegn stærri ógn: Íran.

Bandaríkin og hagsmunadraugurinn

Áhrif Bandaríkjanna í þessari þróun eru ótvíræð. Með því að setja friðarviðræður í fast form og umbuna með efnahagsaðstoð, vopnasamningum og pólitískri vernd, hafa þau stýrt mörgum arabískum ríkjum í átt að nýjum veruleika. Samhliða því hefur hvatinn til að leggja sig í líma fyrir einangraða og öfgafulla hreyfingu eins og Hamas einfaldlega gufað upp.

Palestínumálið í skugganum

Þessi umbreyting skilur eftir sig tvær staðreyndir:

1. Fatah og Palestínsk heimastjórn eru veikari en nokkru sinni – pólitískt klofnar og fjárhagslega háðar öðrum.

2. Hamas stendur einangruð, vopnuð og ófáanleg til sátta – og í augum margra, orðin leiksoppur Írans.

Palestínumálið, eitt sinn helsta sameiningartákn arabískra þjóða, hefur nú orðið að stöðugu vandamáli sem fæstir vilja taka ábyrgð á. Það er ekki lengur heilagur málstaður, heldur óþægileg áminning um það sem ekki tókst.

Að lokum

Þegar við tölum um átökin í Miðausturlöndum, verðum við að horfa út fyrir einfaldaðar frásagnir og staðnaða klisjur. Þessi þróun sýnir okkur hvernig þjóðríki, jafnvel í hefðbundnum menningarlöndum velja hagsmuni fram yfir táknræn mál og hvernig stjórnmál snúast í dag um vald, ekki lýðskrum. Hamas stendur eftir einangrað og ósveigjanlegt, á meðan ný bandalög eru að mótast sem skipta verulegu máli fyrir framtíð svæðisins og heimspólitík í heild. Það er kominn tími til að við hugsum þessi mál upp á nýtt, með opnari augum og minna af gömlum frösum.