Laugardagur, 10. maí 2025

Eru fjölmiðlar að segja rétt frá?

Hefur þú nokkurn tíma velt fyrir þér hvers vegna við höfum svo sterkar skoðanir á Donald Trump? Ekki byggt á því sem fjölmiðlarnir segja heldur á eigin reynslu, eigin hugsun. Hvað veldur því að afstaðan til hans virðist sjálfsögð, nánast ósnertanleg?

Einsleit viðhorf – eðlileg eða mótuð?

Samkvæmt Gallup könnunum 2020 og 2024 sögðust 96% og 91% Íslendinga vilja Hillary Clinton eða Kamölu Harris sem forseta Bandaríkjanna. Slíkur samhljómur minnir frekar á stýrða umræðu í einræðisríki en opið lýðræðislegt samfélag. Er það vegna þess að við höfum mótað eigin skoðanir?
Eða vegna þess að fjölmiðlarnir hafa gert það fyrir okkur?

Í vestrænum lýðræðisríkjum er upplýsingastýring oft óformleg. Hún gerist þegar fjölmiðlar, stórfyrirtæki og menntastofnanir tala með einni röddu. Þá verða aðrar skoðanir sjaldséðar, jafnvel óvelkomnar, ekki endilega rangar, en óþægilegar.

Hvers vegna varð Trump hættulegur?

Donald Trump fór gegn þessu kerfi. Hann sigraði í forvali gegn 16 reyndum stjórnmálamönnum og vann forsetakosningar gegn Clinton fjölskyldunni, einni valdamestu fjölskyldu Bandaríkjanna, án stuðnings fjölmiðla, stórfyrirtækja eða stjórnmálaelítunnar. Hann talaði ekki til valdsins, eða Wall Street, hann talaði til fólksins. Og fólk hlustaði.

Hugmyndir hans um þjóðerni, landamæri, kristin gildi, fjölskyldu og „America First“ voru ekki nýjar. En þær höfðu verið útskúfaðar úr opinberri umræðu. Með því að segja þær upphátt braut hann ekki lög heldur ósýnilegar reglur.

Tvö sjónarhorn

Victor Davis Hanson, í bókinni The Case for Trump, heldur því fram að Trump hafi verið nauðsynlegur til að raska spilltu kerfi sem hafi gleymt almenningi.
Levitsky og Ziblatt, í How Democracies Die, telja hins vegar að Trump hafi grafið undan lýðræðinu með því að hunsa stofnanir og ýta undir pólitíska sundrung.

Þessar andstæðu túlkanir sýna okkur að ekkert er svart og hvítt. En þær undirstrika mikilvæga spurningu: Erum við að fá að sjá báðar hliðar málsins?

Fjölmiðlar móta veruleikann

Trump afhjúpaði hvernig fjölmiðlar móta, ekki bara lýsa raunveruleikanum. Hann benti á hvernig alþjóðlegir hagsmunir og pólitískir embættismenn vinna saman gegn hagsmunum almennings. Þessi truflun á valdakerfinu gerði hann hættulegan, ekki vegna þess sem hann var, heldur vegna þess sem hann ógnar.

Viðbrögðin voru hröð og hörð: mortilraunir, ritskoðun, rannsóknir, lögsóknir, stöðug niðurlæging. En hann hvarf ekki. Því þegar hann talar, skjálfa þeir sem telja sig eiga rétt á valdinu. Þeir sem hafa hagsmuna að gæta af því að allt haldist eins og það er.

Þörf fyrir gagnrýna hugsun

Trump hvetur almenning til að hugsa sjálfstætt, til að hafna samþykktri hugmyndafræði fjölmiðla, stórfyrirtækja, Hollywood og háskólasamfélagsins. Hann stendur gegn hnattvæðingu sem hefur flutt störf út, grafið undan hefðum og breytt menningu án lýðræðislegrar umræðu.

Hann er ekki gallalaus. Hann er hrár, óheflaður og umdeildur. En kannski er það einmitt það sem þarf. Ekki annan fínpússaðan stjórnmálamann með tengsl við Davos heldur einhvern sem sker í gegn og talar hreint út.