Öfga hægri – nýja orðræðuvopnið

Hvernig getur flokkur sem vill verja landamæri, lækka skatta, verja þjóðmenningu og tryggja þjóðlegt sjálfstæði verið kallaður „öfga-hægri“? Svarið er einfalt: Þetta er stimplun.

Í dag stjórna fjölmiðlar og pólitísk elíta orðræðunni. Ef þú afneitar réttri línu um innflytjendamál, loftslagsmál eða kynjapólitík, færðu ekki titilinn „íhaldssamur“ eða „andstæðingur“ – þú færð strax brennimerkinguna „öfga-hægri“. Markmiðið er að loka umræðunni áður en hún hefst.

AfD í Þýskalandi er nýjasta dæmið. Stefnan er klassísk og íhaldsleg: öryggi landamæra, ábyrg fjármál, gagnrýni á yfirþjóðlegt vald og orkupólitík sem hækkar reikninginn hjá venjulegu fólki. En það er nóg að fara gegn ESB-veldi, gegn stjórnlausu innflytjendaflæði og gegn orkustefnu sem þjónar hugmyndafræði fremur en raunverulegum þörfum, til að verða óvini „hins góða fólks“.

Þessi stimplun er ekki bara ósanngjörn. Hún er hættuleg. Hún sendir skýr skilaboð til almennings: Ef þú ert ósammála, verður þú settur í sama flokk og sögulegir öfgamenn. Þannig fæla þeir fólk frá því að tjá sig – og halda völdum óáreitt.

En fylgi AfD vex. Ekki vegna haturs, heldur vegna vantrausts: á ESB, á stjórnmálaelítu sem hlustar ekki, á fjölmiðlum sem ritskoða í skjóli „ábyrgðar“, og á kerfi sem refsar óþægilegum spurningum.

Kjósendur eru að átta sig á þessu. Þeir sjá að „öfga-hægri“ er ekki lengur lýsing á hættulegri hugmyndafræði — heldur merki um að þú hafir þorað að segja það sem hinir hugsa!

Og ef samfélag þarf að stimpla milljónir borgara sem öfgamenn bara til að verjast umræðu, þá er það ekki merki um styrk lýðræðis — heldur veikleika þess.

Spurningin er þá þessi:
Ef hefðbundin gildi og þjóðlegt sjálfstæði eru nú kölluð „öfgar“ — hvað segir það okkur um ástand lýðræðisins í Evrópu?

Hættum að trúa áróðri Hamas!

Ný rannsókn sem birtist í þýska blaðinu BILD afhjúpar Anas Zayed Fteiha, ljósmyndara í Gasa sem vinnur fyrir tyrknesku ríkisfréttastofuna Anadolu. Hann sviðsetur áróður í þágu Hamas, stillir upp fólki með tóma potta og notar börn og mæður í sviðsetningu til að ná áhrifamyndum, sem síðan birtast á CNN, BBC, RÚV og víðar. Sjá: BILD.de

Á Instagram birtir hann mynd af sér í bardagabúningi með áletrunina "Frelsa Palestínu". Þetta er ekki blaðamaður, heldur áróðursmaður í herklæðum sem þykist vera hlutlaus. Fólk verður að sjá í gegnum þetta leikrit.

Allt með sama markmiði: að vekja samúð á Vesturlöndum og færa hernaðarátökin inn í hug og hjörtu almennings.

Og hverjir eru markhópurinn? Þú. Vesturlönd sem bregðast við myndum, ekki rökum. Þú ert skotmarkið. Ekki með vopni, heldur með samúð.

Þú átt að gleyma 7. október. Þú átt að hata Ísrael. Þú átt að deila áróðri Hamas, án þess að átta þig á því.

Ekki treysta hverri mynd. Ekki deila áróðri í blindni. Ekki vera peð í blekkingarleik Hamas.

Hér sérðu stutt myndbönd sem sýna sviðsetning Hamas, og ég hvet alla til að fylgja GazaWood2 á Instagram – þar sem stutt myndbönd sýna leikrit Hamas.

Stafrænt skilríki: Nýtt andlit alræðis

Á næstu árum hyggjast ríki Evrópu og alþjóðastofnanir innleiða svokallað stafrænt skilríki (e. digital identity). Markmiðið er að einfalda aðgang að fjölbreyttri þjónustu – frá netbanka og heilbrigðiskerfi til opinberrar stjórnsýslu, ferðalaga og netverslunar. Í stað þess að muna ólík lykilorð eða skanna vegabréf, mun hver einstaklingur bera einn stafrænan lykil sem auðkennir hann í öllum kerfum.

Tæknin hefur verið kynnt sem mikilvægt skref í átt að skilvirkara og öruggara samfélagi. Evrópusambandið leggur áherslu á að borgarar geti með einum auðkennislykli staðfest hver þeir eru, samþykkt skjöl, skráð börn í skóla, greitt skatta og ferðast milli landa, allt með öruggum hætti og án pappírsforms.

En undir þessu fallega yfirborði vakna mikilvægar spurningar. Því með auknu öryggi kemur einnig aukið vald. Og spurningin sem flestir virðast ekki spyrja er: Hver hefur vald yfir þessu auðkenni – og hvernig getur það verið notað gegn þér?

Stafrænt skilríki mun ekki aðeins nýtast til að skrá þig inn á vefsíður. Það mun tengjast öllum mikilvægum þáttum samfélagsins:

• Heilbrigðisþjónustu (aðgangur að læknum, lyfjum, tryggingum)
• Fjármálum (bankaþjónusta, lán, greiðslur)
• Matvörukaupum og upprunavottun matvæla
• Ferðalögum (flug, hótel, vegabréfsathuganir)
• Netverslun og stafrænum greiðslum
• Samskiptamiðlum og ritskoðun
• Síma- og netnotkun
• Opinberri þjónustu og skráningum
• Neyðarhjálp

Í stað þess að vera gagnlegt verkfæri til að auka þægindi, verður stafrænt skilríki brátt að inngöngumiða að samfélaginu. Þú "velur" það sjálf/ur, segir kerfið, en ef þú hafnar því, verður lokað á fjármálaþjónustu, opinbera þjónustu og jafnvel heilbrigðiskerfið. Það sem virðist vera tækni til að einfalda lífið, er í raun stjórnkerfi hannað til að fylgjast með, stýra og umbuna eða refsa, allt eftir hegðun þinni. Þetta er ekki frjálst val heldur þvingað samþykki: opt-in kúgun. Frelsi sem aðeins gildir ef þú fylgir línunni.

Í Kína er þessi þróun þegar orðin að veruleika. Þar eru stafræn skilríki og svokallað samfélagsstigakerfi (social credit system) samtvinnuð í víðtæku eftirlitskerfi. Borgarar eru metnir samkvæmt hegðun, skoðunum og tengslaneti, og stigakerfi ákvarðar hvort þeir fái að ferðast með lest, opna bankareikning, fái lán eða skráð sig í nám. Þeir sem eru taldir óæskilegir, hvort sem það er vegna skoðana, netsamskipta eða félagslegra tengsla, missa stig og þar með réttindi. Þetta er raunverulegt eftirlitskerfi þar sem aðgengi að samfélaginu er skilyrt við hlýðni.

Á þessari mynd má sjá skjámynd úr kínverska stigakerfinu. Þú byrjar með 1000 stig og þar eru einstaklingar metnir og skráðir í kerfi sem raðar þeim eftir félagslegum „traustleika“. Hærra stig veitir aðgang að þjónustu og ferðalögum – lægra stig útilokar þig. Þetta er kerfi sem verðlaunar hlýðni og refsar óhlýðni.

Þetta er ekki dystópísk framtíðarsýn, heldur daglegt líf í stærsta einræðisríki heims, og sumir í Evrópu líta nú til þess sem fyrirmyndar.

Nú er sambærilegt kerfi að þróast innan Evrópusambandsins. Evrópsk stafræn auðkenning (European Digital Identity Wallet – EUDI) hefur verið í þróun frá 2021 og samkvæmt tilkynningu framkvæmdastjórnar ESB frá júní 2021 er markmiðið að allir ríkisborgarar og íbúar eigi að nota slík auðkenni fyrir allt frá netbankaþjónustu til vegabréfsathugana. Skjalið undirstrikar að notkun verði "frjáls", en í reynd verða opinber og einkarekin kerfi hvött eða skylduð til að krefjast þess. Þá segir jafnframt í skjölum World Economic Forum (WEF Insight Report: Digital Identity 2018) að stafrænt auðkenni sé lykill að því að stýra aðgangi að heilbrigðiskerfum, menntun, ferðafrelsi og internetinu.

Þetta er kynnt sem leið til að "auðvelda lífið", en raunveruleikinn er einfaldlega aukin miðstýring, rekjanleiki og möguleiki á ritskoðun og útilokun. Ef kerfið getur opnað aðgang þinn að heiminum, þá getur það líka lokað honum.

Spurningin er einföld: Treystir þú því að stjórnvöld, núverandi og framtíðar misnoti ekki slíkt vald? Hvað ef skoðanir þínar teljast síðar "öfgafullar"? Hvað ef þú vilt ekki samþykkja einhuga stefnu um loftslag, bólusetningar eða félagsleg viðmið?

Við verðum að átta okkur á því að þetta er ekki tæknispurning heldur pólitísk spurning. Eða öllu heldur: spurning um frelsi.

Við verðum að hafna þróun sem breytir frjálsu samfélagi í rafrænt fangelsi. Því þegar frelsið er háð skilyrðum, þá er það ekki lengur frelsi.

Segðu nei.

Ekki bíða eftir að þú þurfir samþykki til að sækja lyfin þín, eða leyfi til að panta flug. Ekki bíða eftir að netbankinn þinn lokist af því að þú deildir röngum hlekk eða sagðir rangt orð. Því þegar það gerist, verður of seint að segja nei. Segðu nei áður en það gerist!

Af hverju má ekki segja nei?

Við lifum á tímum þar sem þú mátt vera allt – nema ósammála.

Þú mátt vera hver sem er og trúa hverju sem er, svo lengi sem þú endurtekur réttu frasana: Þú þarft bara að fara með formúluna sem allir þekkja: öruggt rými, þjóðarmorð, Trump er vondur. Þá færðu klapp á bakið, jafnvel þótt það sem þú segir gangi gegn almennri skynsemi eða staðreyndum.

En ef þú segir einfaldlega:

• „Nei.“
• „Ég er ekki sammála.“
• „Ég sé þetta öðruvísi.“

…þá ertu úreltur. Eða öfgamaður. Trumpisti. Eða bara vond manneskja.

Það er ekki lengur leyfilegt að hafna. Ekki leyfilegt að efast. Ekki leyfilegt að standa með sjálfum sér í samfélagi sem krefst skilyrðislausrar hlýðni við nýja trú: að öll gagnrýni sé árás og að öll höfnun sé ofbeldi.

Samfélag hlýðninnar

Við höfum búið til samfélag þar sem fólk er ekki þvingað til hlýðni með lögum, heldur með skömm.
Það þarf ekki lögreglu. Það þarf ekki ritskoðun.
Fólk ritskoðar sig sjálft, af ótta við að vera útilokað, niðurlægt, stimplað.

Þannig lærir fólk að segja ekki það sem það hugsar. Ekki vegna þess að það hafi rangt fyrir sér, heldur vegna þess að það má ekki vera ósammála.

Við höfum skipt út samvisku fyrir samræmingu.
Skipt út sjálfstæði fyrir samþykki.
Og sá sem þorir að standa og segja: „Nei, ég samþykki þetta ekki“ – hann verður brennimerktur sem hættulegur.

Afleiðingar hlýðninnar

Þegar samfélag hættir að umbera mótstöðu, hættir það líka að hugsa.
Þegar enginn má segja nei, þá visnar rökræðan, og með henni visnar skynsemin.

• Listin verður þæg, bitlaus og hrædd við að ögra.
• Vísindin beygja sig undir rétttrúnað og fjármögnun.
• Menntunin hættir að kenna sjálfstæða hugsun og byrjar að ala upp fylgisfólk.

Við ölum upp kynslóð sem lærir að aðlagast, ekki að spyrja. Börn og ungmenni temja sér að vera samþykkt frekar en sjálfstæð, að fylgja norminu frekar en að velta hlutunum fyrir sér. Þau læra hvenær á að klappa, hvenær á að þegja og hvernig á að segja rétt orð á réttum tíma, jafnvel þótt hjartað segi annað.

Og svo furðum við okkur á því að ekkert nýtt fæðist. Að stjórnmálin eru stefnulaus, menningin dauð, og fólk dapurt. En við hverju má búast þegar enginn má segja nei?

Tími til að segja nei

Við verðum að endurheimta þann einfalda mannlega rétt að segja:
„Nei. Ég er ekki sammála. Ég samþykki þetta ekki.“

• Við þurfum ekki meiri þögn í nafni kurteisi.
• Við þurfum meiri heiðarleika í stað orða sem hljóma fallega en þýða ekki neitt.
• Við þurfum hugrekki til að standa gegn því sem hið góða og háværa fólk hefur ákveðið að sé rétt, ekki til að vera öðruvísi, heldur til að vera heiðarleg.
• Við þurfum fólk sem hefur burði til að hugsa sjálfstætt, spyrja erfiðu spurninganna og halda kyrru fyrir í andstöðu, jafnvel þótt það kosti óþægindi eða einsemd.

Frelsi byrjar ekki á því að samþykja allt – það byrjar á því að þora að segja nei.

• Ekki nei af hatri.
• Ekki nei af ótta.

Heldur nei sem sprettur innan frá, af trú á mikilvægi sannleikans og af virðingu fyrir sjálfum sér og þeim sem hlusta.

Því ef við segjum ekki nei þegar sannleikurinn krefst þess, þá gefum við frá okkur frelsið, þegjandi og hljóðalaust.

Hamas, þögnin og pólitísk meðvirkni heimsins

Þeir sem þekktu Hamas best, þögðu – þar til nú.

Í júlí 2025 undirrituðu Sádi-Arabía, Egyptaland og Katar sameiginlega yfirlýsingu á vettvangi Sameinuðu þjóðanna. Þar krefjast þeir þess að Hamas leggi niður vopn og afhendi stjórn Gasa. Þetta er í fyrsta sinn sem þessi lönd sem áður studdu eða umbáru Hamas, lýsa sig opinberlega andvíg vopnuðum yfirráðum samtakanna.

Yfirlýsingin er tímamót, en hún kemur seint. Af hverju ekki fyrr? Af hverju ekki strax eftir fjöldamorðin 7. október 2023?

Leiðtogar í Riyadh, Doha og Kaíró hafa árum saman vitað hvað Hamas stendur fyrir:

• Öfgakennd trúarstefna sprottin úr Múslímska bræðralaginu og samhliða tengslum við Íran.
• Ofbeldi gegn andófsröddum, pyntingar og alræðisvald án lýðræðis.
• Hryðjuverk gegn Ísrael þar sem almenningur í Gasa er gerður að mannlegum skildi í stríðsáróðri.

Þeir vissu þetta. En þegar Hamas framdi skipulögð fjöldamorð, nauðganir og barnsrán, þá þögðu þeir. Engin skilyrðislaus fordæming. Engin krafa um afvopnun. Þeir völdu þögnina, og með því tóku þeir afstöðu.

Þögnin var ekki hlutleysi, hún var meðvirkni.

Tvöfalt siðferði og pólitískt skjól

Á meðan samfélagsmiðlar fylltust af mótmælum gegn Ísrael, forðuðust leiðtogar arabaríkja og margir á Vesturlöndum að nefna Hamas. Þögnin varð skjól. Þeir sem vildu sýna stuðning við fólkið á Gasa þorðu ekki að hafna Hamas og með því varð Hamas að pólitískum verndardýrlingi í skjóli þeirra sem segjast vilja frið.

Í stað þess að tala skýrt um glæpi Hamas, var mantra alþjóðasamfélagsins þessi:
„Við fordæmum árásir Ísraels.“
En ekki fyrr en nú, nær tveimur árum síðar, heyrist í fyrsta sinn opinber krafa frá arabískum leiðtogum um að Hamas víki og afhendi gíslana.

Þetta var þekkt mynstur:
Ísrael var fordæmt samstundis, Hamas fær friðhelgi. Fordæming á Ísrael var sjálfvirk; afstaða gegn Hamas var tafin, þögguð eða sniðgengin. Þeir sem þekkja málin vita að þessi þögn gaf Hamas skjól, skjól sem tafði lausnir og hélt glæpamönnum við völd.

Þeir vissu – en þögðu

Á meðan hélt Hamas áfram:

• Að gera skóla og sjúkrahús að herstöðvum og skotpöllum, til að örva gagnárásir.
• Að skjóta sprengjum frá fjölbýlishúsum, til að auka mannfall og áróður.
• Að hindra hjálparflutninga og kúga almenning með ótta, ritskoðun og félagslegri kúgun.

Allt þetta vissi arabíski heimurinn og Vesturlönd líka. En samt var þagað. Ekki aðeins af ótta við eigin götupólitík, heldur vegna hagsmuna. Þeir studdu Hamas með fjármunum, fjölmiðlaskjóli og með því að afsaka eða dreifa ábyrgðinni, í stað þess að segja hlutina eins og þeir eru. Í skjóli þessarar þagnar gat Hamas fórnað sínu eigin fólki fyrir áróður, peninga og völd.

Hamas hélt völdum vegna þeirrar þagnar.

Þeir sem þegja um Hamas geta ekki talað um frið

Það verður aldrei hægt að byggja sjálfstætt og réttlátt Palestínuríki á rústum kúgunar, hryðjuverka og valdníðslu.

Friður krefst ábyrgðar. Friður krefst siðferðis.

Að segja sannleikann um Hamas er ekki að taka afstöðu með Ísrael, heldur að taka afstöðu með heiðarleika, ábyrgð og mannréttindum Palestínumanna sjálfra.

Menntun eða mótun?

Einhvern tímann var menntun talin vera lykill að frelsi. Í dag virðist hún í auknum mæli vera orðin tæki til samræmingar, ekki til að vekja sjálfstæða hugsun, heldur til að innræta samþykki. Til að þjálfa hlýðni.

Við búum nú í samfélagi þar sem enginn má skara fram úr, spyrja krefjandi spurninga eða víkja af línunni, án þess að vera stimplaður sem „öfgamaður“, „hættulegur“ eða „undarlegur“.

Í skólakerfinu birtist þetta með skýrum hætti. Inntökuskilyrði eru lækkuð. Afburðanemendur fá ekki lengur umbun, heldur aðvörun. Að vera bestur er orðið vandamál. Það á að draga niður í stað þess að ýta upp.

Menntunin hefur snúist frá því að þroska einstaklinginn í það að temja hann. Við kennum ekki lengur hvernig á að efast, heldur hvernig á að fylgja. Ekki hvernig á að draga ályktanir, heldur hvernig á að muna rétt. Og ef þú spyrð „af hverju?“ lærir þú fljótt að þegja.

Frumvarpið sem afhjúpar ástandið

Nýlega samþykkti Alþingi frumvarp sem heimilar framhaldsskólum að líta framhjá námsárangri við inntöku, og í staðinn meta óskilgreinda þætti eins og „fjölbreytileika“. Þetta er selt sem réttlætis- og jafnræðisaðgerð, en í raun er verið að veikja tengslin milli getu og tækifæra.

Snorri Másson, þingmaður Miðflokksins, kallaði þetta „woke“ orðasalat hugmyndafræði sem ætlar að tryggja fjölbreytni með því að útiloka mælanlega hæfni. Hann benti á að í nafni fjölbreytileika væri verið að festa einsleitni. Allt skal vera jafnt, jafnt niður á meðaltal, eða með öðrum orðum meðalmennska. Mælirinn er ekki lengur hæfni, heldur samræmi. Ekki hvatning til árangurs, heldur trygging fyrir stöðnun.

Mennta- og barnamálaráðherra Guðmundur Ingi Kristínsson sagðist ekki vera að draga úr vægi einkunna, heldur „að gefa heimild“. En spurningin stendur eftir: Hverjir skilgreina hvað er æskilegur fjölbreytileiki? Og hvað verður um vinnusemi, árangur og metnað?

Við sjáum í beinni útsendingu hvernig hugmyndafræði tekur yfir hlutlæga mælikvarða. Ekki til að hjálpa einstaklingum að vaxa, heldur til að setja alla í sama mót. Og þegar skólastefna og pólitísk tíska renna saman, verða börnin okkar tilraunadýr.

Spurningin sem allir ættu að spyrja

Hvar eru kennararnir sem áttu að kenna börnum að spyrja, efast og draga eigin ályktanir? Hvar eru þeir sem áttu að vernda frelsið til að hugsa, en þegja nú þegar mesta reynir á? Hvar eru þeir sem áttu að ala upp hugsandi þjóð, en samþykkja nú að þögn og samræming sé hið nýja norm?

Við stöndum nú á tímamótum. Og við verðum að ákveða hvort við ætlum að ala upp frjálsa einstaklinga, eða temja þögla hjörð.

Því spyr ég: viljum við búa í samfélagi þar sem útlit valds nægir til að kalla fram sjálfvirka hlýðni, þar sem þögn er verðlaunuð og gagnrýnin hugsun refsuð?