Trump lyftir teppinu – og finnur Evrópu á hnjánum

Það sem átti að vera „jafnvægi og samstarf“ reyndist í reynd neyðarlína fyrir Evrópusambandið. Samkomulagið sem undirritað var nýlega milli Trump og ESB er ekki viðskiptasamningur. Þetta var björgunarpakki. Dulbúinn sem díll.

• Þeir kölluðu hann heimskan.
• Þeir hlógu að viðvörunum hans.
• Þeir töldu hann ógn við lýðveldi og heimsbyggðina.

En þegar Donald Trump mætti aftur til leiks með kjölfestu, skýrleika og skjöl í höndunum sem fólu í sér kröfur, tölur og raunhæfa sýn – þá mætti hann Evrópu sem hafði misst tökin á eigin stefnu. Hún hafði varið árum í að tala sig frá vandanum, með nefndum, ályktunum og myndatökum, en þegar kom að kjarnanum, átti hún ekkert svar. Í stað þess að mæta að borðinu með raunverulega stöðu og skýra stefnu – ákvað hún að draga andann og vona að stormurinn gengi yfir.

Evrópusambandið í kreppu

Þetta snýst ekki bara um einn samning. Þetta snýst um stærra mynstur: Evrópa stendur veikari en hún hefur verið í áratugi, bæði efnahagslega og pólítískt.

• Þýskaland er að afiðnvæðast (de-industrializing), orkukerfi þess ónýtt eftir oftrú á „græna umbreytingu“.
• Frakkland stendur í innanlandsóeirðum og valdaóreiðu.
• Ítalía og Spánn halda sér á floti á skuldadælu ESB.
• Úkráínustríðið hefur tæmt sjóði og skapað „war fatigue“ meðal almennings.
• Ungverjaland og Pólland standa í vaxandi andstöðu við kjarnavald ESB – á meðan evrópsk fjölmiðlaelíta reynir að þagga niður gagnrýna umræðu.
• Evrópa stendur einnig frammi fyrir vaxandi innflytjenda- og hælisleitendavanda sem hefur skapað félagslega spennu, öryggisógnanir og pólitískan klofning innan aðildarríkjanna. Þetta er kerfislægur vandi sem ESB virðist hvorki viljað né þorað að takast á við af einlægni og heiðarleika.

Við þetta bætist sá staðreyndalegi vandi að evrópsk landsframleiðsla hefur dregist sífellt meira aftur úr bæði Bandaríkjunum og Japan frá fjármálakreppunni 2008. Hagvöxtur er veikburða, nýsköpun er takmörkuð, og fjárfestingar hafa dregist saman. Evrópa er að missa slagkraftinn. Löndin leita úrræða. Og Trump vissi nákvæmlega hvernig hann gæti nýtt sér það.

Samningur“ sem minnir á skilmála neyðarláns

Í stað jafnræðis og gagnkvæms ávinnings segir sagan nú að ESB hafi samþykkt:

• 15% tolla á eigin útflutning til Bandaríkjanna
• 0% tolla á innflutning frá Bandaríkjunum
• Skuldbindingu um hundruð milljarða dollara í bandarísku gasi og vopnum

Þetta er ekki samningur. Þetta er uppgjöf.

ESB fékk líf. Trump fékk vald. Bandaríkin fengu borgað.

Nokkur orð sem segja allt: Samkomulagið var ekki um jafnrétti eða samstarf – heldur um vald, nauðsyn og þögn.

Ekki vinaleg samvinna – heldur vald í verki

Trump mætti ekki með bros á vör, ekki tilbúinn í ljósmyndatökur eða innantómar fundayfirlýsingar. Hann kom með þrýsting, kaldan vilja og skýr skilaboð: annaðhvort samþykkir Evrópa nýja leikreglur, eða hún borgar verðið. Hann hótaði 100% tollum á evrópska bíla, stál og lúxusvörur.
Brussel hélt að hún gæti slegið fram gamalkunnum frösum og hótunum um samstarf við Kína.
Trump sá í gegnum leikritið – og vann.

Þetta er ekki bara „The Art of the Deal“.
Þetta er The Art of Leverage.

Orka, vopn og vald

Trump hafði fyrir löngu skilið grunnregluna:
Ef þú stjórnar eldsneyti og vörnum Evrópu – þá þarftu ekki að sannfæra neinn. Þú einfaldlega setur skilmálana.

Og:

• Hann braut niður tilraunir ESB til að mynda sjálfstæða orkublokk
• Hann færði hergagnaframleiðslu aftur til Bandaríkjanna
• Hann setti NATO aftur undir bandaríska stjórn með fjárhagslegum þrýstingi
• Hann útilokaði að ESB gæti leitað til Rússlands eða Kína í örvæntingu – nema með dýru verði

Af hverju lét ESB undan??

Hvers vegna myndi ESB samþykkja samning sem lítur svona ósanngjarn út á pappír?

• Vegna þess að raunveruleikinn hefur aldrei passað við málflutninginn í Brussel.
• Vegna þess að yfirbygging ESB byggir á úreltum tálsýnum, hugmyndum um samstöðu, stöðugleika og framfarir sem hljóma vel í stefnuyfirlýsingum, ljósmyndum og myndböndum frá leiðtogafundum, en sem brotna niður þegar mætt er raunverulegum aðstæðum innan aðildarríkjanna, þar sem orka, öryggi og hagsmunir ráða för.
• Vegna þess að á meðan ESB var fast í eigin orðræðu, reglugerðum og sjálfsblekkingu, þá þorði Donald Trump, með öllum sínum kostum og göllum, að horfast í augu við staðreyndir sem aðrir vildu hvorki nefna né viðurkenna. Hann greindi valdahlutföllin, rakti hagsmunina og sagðist ætla að láta reyna á það. Þar sem Evrópa talaði í hringi, talaði hann beint.

Samningslok

Þetta er ekki samningur. Þetta er í reynd neyðarhönd sem enginn vildi viðurkenna.
Og þegar gamaldags lýðræðisvél Evrópusambandsins hikstaði í vantrú og ótta – þá voru það ekki Von der Leyen eða Macron sem réðu för.
Heldur Trump.

Og þegar saga þessa tímabils verður skrifuð, mun koma í ljós:
Ekki aðeins að Trump var umdeildur – heldur að hann las leikborðið rétt þegar aðrir litu undan.
Á meðan ESB forðaðist að horfast í augu við eigin vandamál og faldi sig á bak við nefndir, ljósmyndir og glaðlegar fundayfirlýsingar, eins og til dæmis leiðtogafundi þar sem enginn vildi ræða orkuskort eða skuldaþróun, heldur aðeins „sameiginlega sýn til 2050“ og innantóm slagorð, greindi Trump veikleikann – og beitti þeirri innsýn með óvenjulegum árangri.

„Donald Trump át von der Leyen í morgunmat“

Í skjóli þagnar og lyga – Hvernig ríkisstjórnin svíkur þjóðina

Á meðan almenningur horfir á efnahagsáhyggjur, húsnæðisvanda og sívaxandi byrðar, er ríkisstjórn Íslands að grafa undan fullveldi landsins, í kyrrþey, bak við luktar dyr, undir yfirskini "samráðs" og "alþjóðlegrar ábyrgðar". Undanfarna mánuði hafa ráðherrar í ríkisstjórninni, aðallega utanríkisráðherra, tekið þátt í undirritun alþjóðlegra skuldbindinga sem marka afgerandi stefnumótun í utanríkis- og öryggismálum. Þetta hefur verið gert án samþykkis Alþingis, án þjóðaratkvæðis og án þess að kjósendur hafi fengið að vita hvað er í gangi.

Samkomulag við Evrópusambandið, sem utanríkisráðherra undirritaði 21. maí 2025, felur í sér skuldbindingu um að Ísland fylgi utanríkisstefnu ESB að hluta til. Ekki ráðgefandi samstarf, heldur skuldbinding. Samkvæmt svari upplýsingaskrifstofu ESB er þetta staðfest og óumflýjanlegt. Þrátt fyrir það hefur utanríkisráðherra gefið út misvísandi yfirlýsingar í fjölmiðlum og haldið því fram að um "pólitískt samtal" sé að ræða, en ekki valdaframsal. Þetta er bein blekking.

Luktar dyr og leynd

Ekki var greint frá samningnum á Alþingi. Engin opin umræða fór fram. Engar fréttatilkynningar voru gefnar út um innihald samningsins. Fjölmiðlarnir, sem annars hamast á loftslagsmálum, kynjakvóta, Ísrael eða Donald Trump, þögðu þunnu hljóði. Þessi þögn er ekki tilviljun. Hún er afrakstur samverkandi kerfis þar sem ráðherrar, ráðuneyti og fjölmiðlakerfið virðast vinna saman að því að hylma yfir raunverulegt ástand: að Ísland er í síauknum mæli að lúta yfirstjórn erlends ríkjasambands — án þess að þjóðin sé spurð.

Hvað snýst þetta í raun um?

Við erum ekki bara að tala um "utanríkismál". Við erum að tala um stefnu gagnvart Úkraínu, Ísrael, öryggis- og varnarmálum, vopnasendingum, refsiaðgerðum, orkustefnu og fleira. Við erum að tala um grundvallarstefnur sem snerta frið, stríð, siðferði og fjárframlög. Hver gaf utanríkisráðherra leyfi til að skuldbinda Ísland til að fylgja stefnu ESB gagnvart Ísrael, á sama tíma og ráðherrar ríkisstjórnarinnar taka virkan þátt í opinberri gagnrýni á Ísraelsríki í samræmi við ESB-línu?

Á sama tíma og íslensk stjórnvöld hunsa eigin varnarmál og fjársvelta Landhelgisgæsluna, samþykkja þau framlög til "sameiginlegra öryggissjóða" ESB, sem beinast að hervæðingu Evrópu. Þau verja meiri tíma í að þóknast stofnunum Evrópusambandsins en að standa vörð um lýðræðið og fólkið heima fyrir.

Ekki bara ESB – heldur WHO líka

Sambærileg blekking á sér stað gagnvart Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO), þar sem ríkisstjórnin hefur tekið þátt í vinnu við alþjóðasamning sem veitir WHO neyðarvald yfir heilbrigðisstefnu ríkja, þar með talið möguleika á útgöngubanni, skyldubólusetningum og ferðatakmörkunum – án aðkomu þings eða okkar.

Eru þetta einangruð dæmi? Nei, þau eru birtingarmynd skipulagðs og markviss niðurbrots á lýðræðislegum grunni Íslands. Við erum að horfa upp á valdframsal í smáskömmtum, ekki bara í orði heldur í verki, þar sem æ fleiri málaflokkar eru færðir undir yfirþjóðlega stjórn með samþykki örfárra ráðamanna sem forðast þjóðina og þykjast vita betur en við sem búum á Íslandi.

Í nafni "alþjóðlegs samstarfs" er verið að klæða þetta valdframsal í fögur orð og skrautleg skjöl, en í reynd er þetta skipulögð aðgerð til að taka lýðræðið frá þjóðinni, án umræðu, án atkvæðis, án þess að nokkur beri ábyrgð.

Hvar eru fjölmiðlarnir?

Af hverju fjalla ríkismiðlar ekki um þetta? Af hverju spyr RÚV ekki ráðherra hvers vegna samkomulag við ESB var ekki kynnt þinginu? Af hverju eru ekki mótspyrnuraddir í umræðunni? Kannski vegna þess að sömu öflin sem stjórna ráðuneytunum, stjórna einnig umræðunni. Það sem áður hefði verið kallað "yfirtaka lýðræðisins" er í dag kallað "framþróun".

Síðasta aðvörunin

Ísland á að vera fullvalda ríki. Ríkisstjórn sem starfar í skjóli þagnar, undirritar skuldbindingar við erlendar stofnanir og lýgur að þjóð sinni á ekki að sitja í embætti. Þeir sem vilja innleiða stefnu ESB eða WHO eiga að koma fram, leggja það fyrir Alþingi og þjóðina, og leyfa lýðræðinu að ráða.

Við eigum rétt á því að vita hvað er verið að semja um í okkar nafni. Við eigum rétt á því að kjósa um stefnu, ekki bara eftirá, heldur áður en hún er tekin upp. Ríkisstjórn sem forðast þjóðina, hlustar ekki á fólkið. Hún þjónar öðrum en okkur, og hún verður að víkja.

Skuldbundin að fylgja stefnu ESB

Fordómar eða viðbrögð við ábyrgðarleysi?

Það hefur vakið athygli að dómsmálaráðherra Íslands lýsir nú áhyggjum af því að svokallaðir „hægri-öfgahópar“ séu farnir að spretta upp hér á landi. Hún segir fordóma hafa aukist í íslensku samfélagi, en þegar hún er spurð hvað valdi þessari þróun, kemur ekkert svar. Aðeins þögn, klisjur og ásakanir.

En spurningin liggur í loftinu:

Af hverju er þetta að gerast?

Hvers vegna finnst sumum Íslendingum að þeir séu ekki lengur öruggir? Hvers vegna er traust til stjórnvalda í innflytjendamálum farið?

Það eru margir sem hafa sagt þetta, aftur og aftur. En það sem skortir er ekki rödd fólksins, heldur vilji valdhafa og fjölmiðla til að hlusta, viðurkenna og bregðast við.

• Innflytjendamál hafa verið rekin af vanhæfni, kerfisbundnum seinagangi og síendurteknum undantekningum.
• Fjöldi einstaklinga kemur hingað án þess að eiga raunverulegan rétt á hæli, margir hafa þegar sótt um hæli í öruggum löndum á leið sinni til Íslands.
• Samfélagið hefur orðið fyrir menningarlegum árekstrum sem stjórnvöld neita að viðurkenna: ítrekuð brot, kynbundið og líkamlegt ofbeldi, aukin spennuupplifun og öryggisleysi í ákveðnum hverfum.
• Íslendingar sjá að það ríkir óstöðugleiki og skortur á stefnu og eftirliti í málaflokknum. Það þarf ekki prófessorstitil til að greina þá þróun, aðeins heiðarleika.

Það eru ekki „fordómar“ að benda á þetta. Þetta er viðbragð við ábyrgðarleysi.

Það á ekki að þurfa að vera „hægri öfgamaður“ til að segja: „Við viljum öryggi, lög og reglur sem gilda fyrir alla.“

Þegar stjórnvöld og fjölmiðlar stimpla slíkar áhyggjur sem „andúð“, loka þau á umræðu og ýta fólki út í vantraust og aðgerðir utan hins opinbera ramma. Þá spretta upp hópar sem ætla að „vernda samfélagið“, ekki endilega vegna þess að þeir vilji það, heldur vegna þess að þeir upplifa að ríkið hafi yfirgefið þá skyldu.

Þegar dómsmálaráðherra segir:

• „Það er hlutverk lögreglu að tryggja öryggi almennings. Aðrir eigi ekki að taka sér pláss í þeim efnum.“

Þá má spyrja:

• En ef fólk upplifir að lögreglan sé vannmönnuð, að landamæraeftirlit virki ekki, og að ríkið bregðist skyldum sínum, hvað þá?

Eru þetta ekki nákvæmlega þær aðstæður sem (öfga)hópar spretta út frá?

Staðan er þessi:

• Þegar samfélag upplifir að það megi ekki tjá raunverulegar áhyggjur án þess að vera kallaður rasisti, öfgamaður eða öryggisógn, þá verður pólitísk umræða eitruð. Hún færir sig frá Alþingi og fjölmiðlum yfir á jaðarhópa.

Við þurfum ekki fleiri slagorð, heldur ábyrgð!

Við þurfum ekki fleiri ásakanir um fordóma, heldur hreinskilna umræðu um það sem virkar og það sem virkar ekki.

Því ef við höldum áfram að bæla niður réttmæta gagnrýni með innantómum frösum, þá fáum við ekki minna af öfgum. Við fáum meira.

Áhyggjuefni að öfgahópar birtist hérlendis

Bill Gates: Vísindamaður? Bjargvættur? Eða bara ókjörinn heimsstjórnandi?

Er það virkilega talið samsæriskenning að spyrja hvernig tölvufræðingur hafi orðið áhrifamesta rödd heims í bóluefnum, loftslagsmálum, matvælaframleiðslu og samfélagsstefnu?

Bill Gates byrjaði sem hugbúnaðarsnillingur og kapítalisti. Í dag er hann stærsti landeigandi Bandaríkjanna, helsti fjárfestir í bóluefnaframleiðslu, áhrifamikill stuðningsmaður „kjötlausrar“ framtíðar og reglulegur ræðumaður hjá World Economic Forum. Hvernig gerðist þetta – og hvers vegna spyr enginn?

„Við þurfum að fækka fólki... með bóluefnum“

Á ráðstefnu árið 2010 sagði Gates berum orðum að mannkyninu þyrfti að fækka, og að bóluefni gætu gegnt hlutverki í því. „Ef við gerum virkilega gott starf með ný bóluefni, heilbrigðisþjónustu og frjósemisþjónustu, þá getum við hugsanlega lækkað fólksfjöldann um 10-15%.“ Þetta er ekki samsæri, þetta er bein tilvitnun.

Og viti menn, áratug síðar kemur (svokallaður heimsfaraldur) og hver er þá mættur í öll viðtöl, með fjárfestingar í lyfjafyrirtækjum og með ráðandi aðgang að Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO)? Sá hinn sami.

Hvers vegna vill hann að við borðum pöddur?

Gates hefur fjárfest í „alternatívum próteinum“ og er meðlimur í hóp sem vill minnka neyslu rauðs kjöts. Hann kennir kúm um loftlagsvána – vegna þess að þær prumpa metani. Lausnin? Ekki að efla vistvænan búskap, heldur að við borðum skordýr og gervikjöt sem framleitt er á rannsóknarstofum.

Spurningin er einföld: Hvers vegna vill sá valdamesti í matvælaframleiðslu heims breyta því sem við borðum – nema það snúist um völd og pening?

Af hverju er tölvumaður orðinn stærsti landeigandi Bandaríkjanna?

Gates á nú yfir 240.000 ekrur af ræktarlandi í Bandaríkjunum. Hann segist ekki ætla að „stjórna neinu með því“, en á sama tíma fjármagnar hann samtök sem vilja breyta því hvað við borðum og hvernig matvælaframleiðsla virkar.

Hvernig er þetta ekki hagsmunaárekstur? Hverjar verða afleiðingarnar þegar sá sem á landið, tæknina, fræin og markaðinn – er líka sá sem skilgreinir vandamálin og vill stjórna því sem við borðum?

Tengsl við WEF – og hina „nýju heimsmynd“

Gates er ekki einangraður auðmaður. Hann er lykilgestur á fundum WEF í Davos, þar sem helstu markmið eru:

• Global health governance (í gegnum WHO)
• Matvælaumbreyting (frá búskap til próteintækni)
• Population management (með forsendum "sjálfbærrar þróunar")
• Og auðvitað: You will own nothing, and be happy 

Fyrirtæki hans, samtök og stofnanir fá fjármögnun, völd og aðgang sem lýðræðislega kjörnir fulltrúar fá sjaldan. Þetta er valdapýramídi – og hann situr ofarlega á honum.

Finnst fólki þetta ekkert skrýtið?

• Hvers vegna er spurt um hagsmunatengsl þegar þingmenn eiga hlut t.d. í Marel – en ekki þegar auðmaður með engin lýðræðisleg umboð stjórnar alþjóðlegri stefnu í lýðheilsu, matvælaframleiðslu og landnýtingu?
• Hvers vegna má ekki ræða þessi mál án þess að vera stimplaður sem samsæriskenningasmiður?
• Hvernig stendur á því að sá sem boðar að við þurfum að borða pöddur, draga úr fólksfjölda og hætta kjötneyslu – býr á sveitasetri, flýgur um á einkaþotu og græðir á gervilausnum sem við eigum að kyngja – bókstaflega. Hvernig getur nokkur trúað því að þetta sé gert af góðmennsku?

Því spyr ég aftur, finnst engum þetta skrýtið?

Í skjóli ESB-stjarnanna – svikin við þjóðina

Evrópumálin eru aftur komin á dagskrá – en nú ekki með þjóðaratkvæði eða hreinskilinni umræðu. Núna er þeim smyglað inn. Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur, skipuð Samfylkingu, Viðreisn og Flokki fólksins, fer með fullveldi Íslands á bak við luktar dyr, í nafni „aukins samstarfs“, „sameiginlegrar orkustefnu“ og „lagalegs stöðugleika“.

En á meðan Samfylking og Viðreisn brosa til Brussel, stendur þriðji ríkisstjórnarflokkurinn – Flokkur fólksins – kjurr og þegjandi. Þetta er ekki hugrekki. Þetta er undirgefni.

Forðast að segja satt – en framkvæma í verki

Samfylkingin og Viðreisn hafa lengi haldið því fram að Ísland eigi heima í Evrópusambandinu. Þeir vilja taka upp evru, samþætta orkumarkaði, og samræma regluverk. Allt er þetta þekkt. En í stað þess að tala beint og heiðarlega við almenning – þá kjósa Kristrún og Þorgerður að hagræða orðræðunni:

„Við erum ekki að sækja um aðild – við erum að styrkja tengsl.“
„Við erum ekki að framselja vald – við erum að tryggja stöðugleika.“
„Við erum ekki að gera samninga við ESB – þetta eru bara viljayfirlýsingar.“

Þetta er nýr pólítískur stíll: ESB-aðild í orwellskum orðum – án þess að segja orðið „aðild“.

Fullveldissvik í nafni „framfara“

Nýleg viljayfirlýsing við sjávarútvegsstjóra ESB, samstarfsverkefni um orkumál og þrýstingur frá Evrópu um að innleiða bókun 35 (sem krefst þess að EES-reglur gangi framar íslenskum lögum) sýna hvert stefnir:

• Ísland er að festast í valdakerfi sem þjóðin hafnaði – ekki með lýðræðislegum hætti, heldur í gegnum lagalegt smygl og aðlögun án samþykkis.

Ef þetta væri gert opinberlega, með hreinskilni og lýðræðislegu samþykki, mætti eiga málefnalega umræðu. En þegar þetta er framkvæmt í hljóði, í gegnum skeytingarleysi og duldar aðferðir, þá er þetta ekkert annað en svik við þjóðina.

Flokkur fólksins – meðvirkur í valdframsali

Sérkennilegast af öllu er að Flokkur fólksins, sem barðist gegn ESB-aðild og talaði fyrir sjálfstæði Íslands, situr þögull í stjórn með flokkum sem vilja akkúrat hið gagnstæða.

Hver er afsökunin? „Við náðum einhverjum inn í ráðuneyti.“ „Við viljum ekki missa stólinn okkar.“
En þetta dugar ekki þegar stefna ríkisstjórnar þinnar felur í sér skref fyrir skref fráhvarf frá sjálfstæði Íslands. Þá er ekki lengur hægt að tala um samstarf – heldur meðvirkni hjá flokknum og þá sérstaklega Ingu Sæland.

Lýðræðið á hnífsoddi

Þjóðin hafnaði ESB-aðild. Hún hafnaði því að framselja ákvarðanavald til ókjörinna stofnana í Brussel. En nú virðist ný ríkisstjórn ætla að gera þetta sama í felum – í skrefum, í samkomulögum, í lagabreytingum sem fæstir skilja en allir munu finna fyrir.

Þetta er ekki leið til Evrópu – þetta er leið frá lýðræði. Og það er kannski það sem er verst: að þeir sem tala mest um lýðræðisvernd eru að grafa undan því í skjóli fallegra orða og yfirborðslegra alþjóðavina.

Ef stjórnvöld vilja í alvöru sækja um ESB-aðild – þá á að gera þetta heiðarlega. Leita beint til þjóðarinnar. Halda þjóðaratkvæðagreðslu. En að lauma þjóð inn í samband sem hún hafnaði – án umræðu, án samþykkis, án hreinskilni – það er ekki stefna. Það er svik.

Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?

19. júlí 2025 er runnin upp – dagurinn sem Ísland samþykkti í þögn að framselja vald yfir eigin viðbrögðum við alþjóðlegum heilsufarsógnum til Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO). Engin opinber umræða fór fram, engin umfjöllun í fjölmiðlum, engin atkvæðagreiðsla, engin yfirlýsing frá stjórnvöldum. Samþykktin fór fram í skjóli aðgerðaleysis – en hefur nú skuldbindandi réttaráhrif fyrir íslenska ríkið.

Þetta gerðist ekki vegna umræðu í þjóðfélaginu. Ekki vegna lýðræðislegrar ákvarðanatöku á Alþingi. Heldur vegna þess að íslensk stjórnvöld gerðu ekkert. Þau kusu að þegja. Og þögnin varð samþykkt.

Valdaframsal með þögninni að vopni

Samkvæmt breytingum sem Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) samþykkti í maí 2024, höfðu aðildarríki til 19. júlí 2025 til að hafna formlega því að nýjar skuldbindingar tækju gildi samkvæmt Alþjóðlegu heilbrigðisreglunum (IHR). Ef ekkert var gert, telst samþykktin sjálfkrafa – og skuldbindingarnar taka gildi gagnvart viðkomandi ríki.

• Að tilkynna WHO innan 24 klst. um öll heilsufarsatvik, jafnvel staðbundin.
• Að fylgja ráðleggingum WHO, sem áður voru valkvæðar, nú skuldbundnar.
• Að deila upplýsingum, viðbragðsáætlunum og lyfjaframleiðslugetu.
• Að stofna sérstakar stofnanir innanlands sem hafa beint samband við WHO og tryggja framfylgd.

Íslensk stjórnvöld höfðu tæpt ár til að bregðast við – en þau kusu að gera ekki neitt. Engin tilkynning, engin yfirlýsing, engin umræða. Ísland samþykkti í raun skuldbindingarnar með þögninni einni. Allt fór fram bak við tjöldin, og það eina sem kom í stað málefnalegrar umræðu var þögn og aðgerðaleysi.

Þögnin um valdframsal er lýðræðisleg svívirða

Hvernig getur svona verið mögulegt í lýðræðisríki?

Íslensk stjórnvöld hafa tekið þátt í alþjóðlegri skuldbindingu sem gerir WHO að æðsta ákvörðunarvaldi um ferðafrelsi, samkomutakmarkanir, bólusetningar og neyðarástand – án þess að þjóðin fái eitthvað um það að segja.

Á tímum COVID-19 sögðu margir að neyðarstjórnunin væri tímabundin, að ekkert væri framselt. Nú sjáum við svart á hvítu hvernig sú röksemd er orðin að engu: Með breytingunum 2024 og samþykktinni (með þögn) 2025, hefur WHO öðlast formlegt vald – og Ísland hefur samþykkt að beygja sig undir það.

Hvar er ábyrgðin? Hver tók ákvörðunina? Hvers vegna var hvorki Alþingi né almenningur upplýstur?

Ábyrgðin hvílir nú á Alþingi – og þjóðinni

Það er skylda Alþingis að krefjast skýrslu frá ríkisstjórninni um þetta mál – og hvort íslensk stjórnvöld gerðu einhverja athugasemd innan tilskilins frests. Ef ekki, þá ber að kalla eftir ábyrgð og gagnsæi.

Við verðum líka að horfast í augu við stóru myndina: Við stöndum frammi fyrir vaxandi tilhneigingu til yfirþjóðlegrar miðstýringar, þar sem vald flyst frá lýðræðislega kjörnum fulltrúum til ókjörinna stofnana og alþjóðlegra neta sem ekki bera beina ábyrgð gagnvart kjósendum.

Fullveldi Íslands er ekki samningsatriði

Þetta snýst ekki um að hafna alþjóðlegu samstarfi – heldur að standa vörð um það sem skiptir mestu: Sjálfstæði, gagnsæi og lýðræðislega ábyrgð.

Ísland má ekki verða „þegandi fylgiríki“ í nýju heimsveldi alþjóðlegra stofnana. Við eigum rétt á svörum.

Hver gaf WHO völd yfir Íslandi – og hvenær samþykktum við það?
Ef stjórnvöld telja sig ekki þurfa að svara því – þá er kominn tími fyrir þjóðina að krefjast svara.

Ian er ekki vandamálið – en frásögnin ruglar umræðuna

Saga Ian McDonald er áhrifarík. Maður sem vann sextíu tíma á viku, lifði af einmanaleika, byggði sér líf, eignaðist barn, lærði íslensku og varð íslenskur ríkisborgari. Fyrir það ber að virða hann og veita honum sanngjarna viðurkenningu.

En umræðan sem fylgir þessari frásögn, og hvernig hún er sett upp af Vísi – dregur upp ranga mynd og ruglar alvarlegri umræðu. Því Ian er ekki hluti af þeim hópi sem gagnrýnin beinist að. Og það þarf að segja það skýrt.

Það sem margir hafa bent á, og sem er sífellt erfiðara að ræða án þess að verða úthrópaður, er ekki gagnrýni á vinnandi fólk eins og Ian. Heldur á vaxandi fjölda hælisleitenda sem koma hingað óþekktir, án skjala, fá nánast sjálfkrafa aðgang að velferðarkerfinu – og síðar ríkisborgararétt – án þess að hafa lagt samfélaginu neitt til.

Það er fólk sem kemur ekki til að vinna heldur til að lifa á kerfinu. Fólk sem lýsir yfir að það sé að flýja ofsóknir – en fer svo í sumarfrí til heimalandsins sem það sagðist ekki geta snúið aftur til. Þetta eru staðreyndir sem stjórnmálafólk og fjölmiðlar forðast að ræða af ótta við að vera stimpluð.

Þegar Ian segist ætla að „láta fordómafólki líða illa í maganum“ og „láta rödd sína heyrast“, þá beinir hann spjótunum að þeim sem gagnrýna kerfið. En hann er ekki hluti af þeim kerfisbundna vanda sem umræðan snýst um. Þvert á móti er hann dæmi um það þegar aðlögun, þátttaka og barátta fyrir ríkisborgararétti virkar eins og hún á að gera.

Það sem við eigum að gagnrýna er ekki Ian, heldur kerfið sem setur enga raunverulega aðlögunarkröfu á aðra, veitir ríkisborgararétt án þátttöku og býður kerfisbundinni misnotkun heim.

Við megum spyrja:

• Hverjir fá að verða hluti af þessu samfélagi?
• Á ríkisborgararéttur að byggjast á sambandi og skuldbindingu – eða bara umsókn og þrýstingi?
• Hvers vegna eru margir aðrir settir á bætur frá fyrsta degi, án þess að hafa unnið eða aðlagast neitt?

Þegar fjölmiðlar og pólitískir aðilar stilla frásögn Ian upp sem svari við þessari gagnrýni, þá búa þeir til falska andstöðu. Þeir nota einlæga sögu einstaklings til að þagga niður nauðsynlega umræðu um stefnu sem á eftir að hafa djúpstæð áhrif á samfélagið okkar.

Ian er ekki vandamálið. En frásögnin af honum, sett í þetta samhengi, breiðir yfir raunverulegt vandamál. Og það er rangt.

Af hverju hlustum við ekki á Luai Ahmed?

Luai Ahmed er múslimi sem flúði harðstjórn og ofbeldi í Jemen. Hann situr ekki heima í stofu á Íslandi og hrópar eða hamrar á lyklaborðið „fordómar!“ á þá sem benda á vandann. Hann talar af reynslu – og við ættum að hlusta. 

Í myndbandi sem hefur farið eins og eldur um netið segir hann einfaldlega: „Ég flúði mína harðstjórn. Ég vil ekki að flytja hana hingað.“ Hann varar við því sem margir á Vesturlöndum vilja ekki horfast í augu við: að með fólki sem flýr ofbeldi fylgja líka hugmyndir – og jafnvel fólk sem kemur hingað með engan annan tilgang en að skapa sundrung, stjórnleysi og beita ofbeldi gegn heimafólki.

Luai biðlar til annarra múslima sem virða frelsi, jafnrétti og lýðræði að þegja ekki lengur. Að láta ekki öfgamenn tala fyrir hönd allra. Að segja skýrt: Við viljum ekki sharía-lög, ekki heiðursmorð, ekki hatursorðræðu gegn gyðingum, kristnum eða samkynhneigðum.

En af hverju hlustum við ekki hér á Íslandi?

Af hverju má ekki ræða þessi mál án þess að vera kallaður rasisti eða útlendingahatari?

Af hverju þorum við ekki að segja eins og hann? Að við viljum ekki flytja inn harðstjórnina og menninguna sem fólkið er að flýja. Að við viljum ekki sjá hverfi verða að stöðum þar sem konur eru óöruggar, hatursáróður gegn minnihlutahópum fær að grassera eða trúarreglur leysa íslensk lög af hólmi.

Frelsi, jafnrétti, lýðræði og mannréttindi eru ekki sjálfgefin. Þau hverfa ef við þorum ekki að verja þau.

Luai Ahmed talar hreint út. Hann biður ekki Vesturlandabúa um að umbera öfgarnar. Hann biður múslima á Vesturlöndum að hafna þeim. Og hann biður okkur öll að skilja muninn. Ekki allir hælisleitendur deila þessum hættulegu hugmyndum – en sumir gera það, og það er glórulaust að þegja yfir því.

Við þurfum að hlusta á Luai Ahmed. Hann veit hvers vegna hann flúði. Hann vill ekki sjá sama fyrirkomulag og menningu festa rætur hér – og við eigum ekki að vilja það heldur.

Af hverju má ekki fagna eigin menningu?

Ég sá nýlega mynd og frásögn sem hafa vakið mikla umræðu í Bretlandi, en sem kæmust líklega aldrei í gegnum ritstjórnargátt stórra fjölmiðla.

12 ára bresk stelpa mætti í skólann á „Cultural Diversity Day“ í Union Jack-kjól og með samsvarandi hatt. Krakkarnir áttu að klæðast einhverju sem táknaði þeirra menningu og flytja ræðu um menningararf sinn.

Hún hafði skrifað fallega og hófsama ræðu þar sem hún talaði um breska siði, te, húmor, Shakespeare, konungsfjölskylduna og hvernig bresk menning væri líka fjölbreytt og mótast af áhrifum alls heimsins. 

En skólinn sagði nei. Hún mátti ekki halda ræðuna. Hún var sögð „fá að fagna breskri menningu alla daga“ og var að lokum send heim.

Ef þetta hefði verið pakistönsk stelpa?

Ef skólinn hefði bannað stelpu af pakistönsku bergi brotna að halda ræðu um sína menningu, hefði þetta orðið landsfrétt. BBC, Guardian, CNN og auðvitað RÚV og Vísir sagt frá því.

En þegar þetta er „hvítt breskt“ barn sem vill fagna sinni menningu, þá er það þaggað niður. Og enginn af stóru fjölmiðlunum vill snerta á þessu máli.

Af hverju birtast svona sögur ekki í stóru miðlunum?

Þeir sem ráða fréttavali telja að „meirihlutamenning“ þurfi ekki pláss. Þeir forgangsraða sögum um minnihlutahópa sem fórnarlömb. Þeir óttast líka að vera sakaðir um „að kynda undir þjóðernishyggju“ ef þeir birta sögur þar sem hvít bresk stelpa kvartar yfir útilokun.

En það er nákvæmlega svona sem reiði og vantraust gagnvart fjölmiðlum verður til. Þegar fólk sér að sömu miðlar sem segja að útilokun sé skelfileg – eru alveg til í að verja útilokun ef hún bitnar á þeim sem þeir segja ekki þurfa vernd.

Fjölmenning verður að vera fyrir alla

Í dag er oft sagt að fjölmenning sé eitthvað jákvætt, en reynslan sýnir að hún getur líka skapað aðskilnað, spennu og jafnvel mismunun þar sem börn í meirihlutanum eru útilokuð eða skömmuð fyrir að fagna sínu. Ef við viljum forðast slíka þróun verðum við að kenna börnum að virða og meta eigin menningu og menningu annarra.

Siðferðisleg hræsni okkar tíma

Við búum í samfélagi þar sem fólk heldur alvöru þingsályktanir og mótmæli gegn því að nautgripir fái vaxtarhormón – en álítur það merki um framfarir að börn séu sett á kynhormóna eða undirbúin fyrir skurðaðgerðir til að breyta líkama sínum.

Hvernig komumst við hingað?

Við töluðum okkur inn í heimsmynd þar sem náttúran er heilög – nema þegar kemur að mannlegu eðli. Þar má öllu afneita og endurskrifa. Við vitum að hormónasprautur fyrir nautgripi eru „ónáttúrulegar“ og geta haft áhrif á heilsu fólks sem neyta kjötsins. En þegar um börn er að ræða, börn sem eru enn að þroskast og skilja varla hugtakið „kyn“ á fullorðins hátt – þá á að trúa því að sprauta utanaðkomandi hormónum séu sjálfsögð mannréttindi.

Við sjáum nú í vaxandi mæli ungt fólk segja frá því að hafa verið sannfært um að „kynleiðrétting“ væri eina lausnin við vanlíðan, aðeins til að sjá á eftir eigin frjósemi, líkamsstarfsemi og sjálfsmynd í rúst. Samt heldur hópurinn áfram að þrýsta á um að gera þessa meðferð að „heilbrigðisþjónustu“ sem enginn megi gagnrýna.

Á sama tíma vill þessi sami hópur banna mjólkurkýrum vaxtarhormón, í nafni velferðar og heilsu. Við höfum snúið siðferðinu á hvolf.

Við getum alveg rætt velferð dýra og matvælaöryggi. En ef við megum ekki ræða áhrif hormónameðferðar á börn, vitum við að við búum ekki lengur í siðmenntuðu samfélagi heldur í sértrúarsöfnuði.

Það þarf hugrekki til að segja þetta. Því þeir sem reyna eru úthrópaðir sem fordómafullir eða hættulegir. En þegar við erum komin á þann stað að við verjum það opinberlega að breyta börnum líffræðilega, en viljum refsingu fyrir að breyta nautgripum – þá er spurningin ekki hvort við höfum rangt fyrir okkur, heldur hvort við höfum tapað öllu viti!