Rasisti eða landvörður?

(Pistill 5 - Tjáningarfrelsið í Evrópu: Þögn sem enginn fjallar um) Ef það að verja þjóð sína er rasismi, hvað kallast það þá að vinna gegn henni?

Undanfarin ár hefur orðið rasisti orðið eitt áhrifamesta og jafnframt misnotaðasta skammaryrði í vestrænni umræðu. Því er nú beitt gegn hverjum þeim sem tjáir sig um málefni sem áður töldust til eðlilegrar samfélagsumræðu: innflytjendamál, þjóðarvitund, sameiginleg gildi og tengsl eða öryggi ríkisins. Ekki vegna haturs, heldur einfaldlega vegna þess að viðkomandi leyfði sér að spyrja:

Hvernig tryggjum við framtíð þjóðarinnar og öryggi almennings?

Orð sem þagga

Stimplun sem „rasisti“ er ekki lengur takmörkuð við þá sem aðhyllast kynþáttahyggju eða hvetja til haturs. Hún beinist nú að:

• Fólki sem vill að innflytjendur aðlagist menningu landsins
• Einstaklingum sem hafa áhyggjur af öryggi eða kostnaði í velferðarkerfinu
• Þeim sem vilja ræða tölfræði um glæpatíðni eða menningarárekstra
• Rithöfundum, fræðimönnum og stjórnmálamönnum sem spyrja erfiðra, en löglegra spurninga

Þetta er ekki tjáningarfrelsi. Þetta er ekki lýðræði. Þetta er stýrt þöggunarkerfi, þar sem siðferðileg útilokun tekur við af rökum og skynsemi.

En hvað með hina?

Á sama tíma og þjóðrækni er úthrópuð sem rasismi, njóta andþjóðleg sjónarmið aukinnar virðingar. Þeir sem:

• Afneita tilvist þjóðríkja sem nauðsynlegra eininga
• Gera lítið úr eigin menningu eða krefjast þess að hún víki
• Sýna óþreytandi virðingu fyrir öllum þjóðum – nema sinni eigin

...eru hylltir sem framsæknir hugsuðir. Þeir fá sviðsljós, styrki og virðingu, jafnvel þegar stefna þeirra beinist að því að gera þjóð sína ógreinanlega, óbundna og að lokum óþarfa.

Ef sá sem ver þjóð sína er kallaður rasisti – á þá sá sem vinnur gegn henni ekkert heiti yfir sína afstöðu?
Er það ekki í það minnsta andþjóðlegt? Og í vissum tilvikum: föðurlandssvik?

Tvöfalt siðferði

Í lýðræðissamfélagi hlýtur að vera leyfilegt að gagnrýna opinbera stefnu. Það hlýtur að mega ræða hvernig við tryggjum samstöðu, hvernig við mótum framtíð án þess að rýra sjálfsmynd. Þjóðríki eru ekki tilviljun, þau eru söguleg, menningarleg og tilfinningaleg samheldni sem hefur byggst upp í aldaraðir.

Að verja hana er ekki hatursverk – það er ábyrgð.

Niðurstaða: Vörn er ekki árás

Að elska þjóð sína er ekki hatursorðræða.
Að vilja verja menningu sína er ekki kynþáttafordómar.
Að gagnrýna stefnu er ekki öfgahyggja.

Ef það að verja þjóð sína er rasismi – hvað kallast það þá að vinna gegn henni?

Kannski er kominn tími til að við snúum spurningunni við.
Ekki: „Af hverju ertu svona þjóðrækin/n?“
Heldur:
„Af hverju ert þú það ekki?“

Réttarsakamál gegn einstaklingum fyrir skoðanir: Þegar frelsið sjálft fer í réttarsal

(Pistill 4 - Tjáningarfrelsið í Evrópu: Þögn sem enginn fjallar um) „Þegar skoðanir verða sakarefni – þá er ekki lengur frjálst samfélag.“

Við höfum lengi litið á Evrópu sem vígi lýðræðis og tjáningarfrelsis. En undir formerkjum laga gegn hatursorðræðu, „mismunun“ og „óvísindalegum skoðunum“ eru nú einstaklingar dæmdir – ekki fyrir hótanir, heldur fyrir að hugsa á annan hátt.

Tommy Robinson – Þú mátt fjalla um málin, nema þau sem snerta yfirvöld

Tommy Robinson, raunverulegt nafn Stephen Yaxley-Lennon, hefur tvívegis setið í fangelsi – ekki fyrir ofbeldi, heldur fyrir að fjalla um dómsmál sem stjórnkerfið vildi halda í skugga.

Árið 2024 var Tommy Robinson dæmdur í 18 mánaða fangelsi fyrir að birta heimildarmynd sem afhjúpar hvernig yfirvöld og fjölmiðlar brugðust við kynferðisbrotamálum tengdum innflytjendum.
Þetta er myndin sem hann var fangelsaður fyrir. Taktu þér tíma, horfðu og dæmdu sjálf(ur): Tommy Robinson – Silenced (YouTube)

Í opinberum dómi segir:

„The court finds Mr. Yaxley-Lennon disregard for judicial authority as a threat to public confidence in the rule of law.“

En hver veldur meira vantrausti, sá sem segir frá yfirhylmingu eða sá sem þaggar niður í honum?

Heimildir:

• The Guardian: Tommy Robinson jailed for 18 months after admitting contempt of court

• AP News: Founder of far-right English Defense League gets 18 months in prison for court contempt(theguardian.com, apnews.com)

Päivi Räsänen – Þegar Biblíuvers verða kæruefni

Hvað gerist þegar þingmaður vitnar í ritninguna? Í Finnlandi var læknirinn og fyrrum innanríkisráðherrann Päivi Räsänen ákærð fyrir hatursorðræðu, vegna þess að hún tísti eftirfarandi:

„How does the Church’s support of Pride align with the Word of God?“

Í ákærunni sagði saksóknari að ummælin væru:

„Likely to cause intolerance and contempt against sexual minorities.“

Þetta var hvorki áróður né ögrun, heldur einfaldlega kristileg skoðun byggð á siðferðislegri sannfæringu. Räsänen var sýknuð í héraðsdómi, en ákæruvaldið áfrýjaði og mál hennar var tekið fyrir af Hæstarétti Finnlands árið 2025. Þrátt fyrir sýknu beittu yfirvöld þrýstingi áfram. Það dugði ekki að hún hefði ekki brotið lög, því það var „pólitískt mikilvægt“ að refsa eða gefa fordæmi.

Heimildir:

• ADF International: Finnish parliamentarian found not guilty of 'hate speech' for Bible tweet

• ADF International: Bible-tweet case to be heard at Finnish Supreme Court(adflegal.org, adfinternational.org)

Enoch Burke – Fangelsaður fyrir að mæta til vinnu

Á Írlandi var Enoch Burke, kristinn kennari, fangelsaður, ekki fyrir ofbeldi eða hótanir, heldur fyrir að neita að nota nýtt fornafn nemanda. Hann fylgdi einfaldlega eigin trúarlegri sannfæringu og hélt áfram að mæta til vinnu eftir að hafa verið settur í leyfi, án þess að brjóta neitt annað en valdakerfið sem krafðist undirgefni.

Þegar hann neitaði að yfirgefa skólann, í samræmi við trúarlega sannfæringu sína, var hann dæmdur fyrir dómstólsfyrirlitningu. Hann sat mánuðum saman í fangelsi og var sektaður um €79.000, sem yfirvöld tóku beint af bankareikningi hans, án samþykkis eða dómsúrskurðar um eignaupptöku.

Dómari sagði:

„This is not about beliefs – it’s about disobeying a lawful order.“

En hvaðan kom sú skipun? Hún kom frá menntastofnun sem krafðist þess að einstaklingur svíki eigin samvisku, og fékk síðan dómstóla landsins til að framfylgja henni.

Heimildir:

• Reuters: Irish teacher jailed for third time for breaching court order

• AP News: Irish teacher jailed for third time after defying order to stay away from school(reuters.com, apnews.com)

Kathleen Stock – Rekin fyrir að hugsa rökrétt

Prof. Kathleen Stock var heimspekingur við University of Sussex. Hún hélt því fram að kyn væri ekki eingöngu félagslegt hugtak, og talaði fyrir vernd rýma sem ætluð voru eingöngu konum. Fyrir það mætti hún ofbeldi, hótunum og mótmælum.

Á endanum sagði hún af sér og lýsti háskólasamfélaginu sem

„…miðalda dómstóli þar sem rétttrúnaður ræður, ekki rök.“

Breska háskólaráðuneytið sektaði stofnunina síðar, ekki fyrir að vera ósammála skoðunum hennar, heldur fyrir að bregðast skyldu sinni til að vernda rétt hennar til að tjá þær án ógnana, útilokunar eða ofbeldis.

Þetta gerðist í lýðræðisríki, þar sem engin formleg lög voru brotin, en þar sem hugmyndafræðilegt ofbeldi bar sigur.

Heimildir:

• The Guardian: University of Sussex fined £585,000 for failing to uphold freedom of speech

• Lawyer Monthly: University of Sussex Fined £585,000 for Free Speech Violation(theguardian.com, lawyer-monthly.com)

Wojciech Sadurski – Þegar stjórnvöld höfða mál gegn gagnrýni

Wojciech Sadurski, virtur stjórnlagaprófessor við Háskólann í Varsjá og Sydney, var kærður fyrir meiðyrði af pólsku ríkisstöðinni TVP og valdhöfum í stjórnarflokknum PiS, einfaldlega fyrir að gagnrýna valdbeitingu stjórnvalda og kalla ríkisfjölmiðlana það sem þeir í reynd eru: áróðursverkfæri ríkisins. Hann hafði sagt einfaldlega:

„Polish public media are an instrument of propaganda.”

Fyrir þessi orð var hann kærður fyrir meiðyrði, af ríkisfjölmiðli sem notaði dómskerfið til að bregðast við pólitískri gagnrýni með lagalegri þöggunartilraun.
Málið vakti alþjóðlega athygli og mannréttindasamtök lýstu því sem:

„A textbook case of strategic litigation against public participation (SLAPP).”

Málið gegn Wojciech Sadurski var ekki hefðbundin meiðyrðakæra, heldur dæmigerð SLAPP-málsókn, markviss aðför að tjáningarfrelsi þar sem réttarkerfið er notað sem vopn til að kæfa gagnrýni og hræða aðra til þöggunar.

Þegar virtur stjórnlagaprófessor má ekki segja að ríkisfjölmiðlar hegði sér eins og áróðursvél án þess að vera dreginn fyrir dóm, þá er ekki lengur verið að verja orð. Þá er verið að refsa fyrir þau.

Og þessi skilaboð eru ekki tilviljanakennd. Þau eru kerfisbundin og einföld:
Ekki gagnrýna vald. Ekki stíga fram. Næst ert það kannski þú.

Þetta er hin nýja ritskoðun, ekki beitt með ritskoðunarstimpli, heldur í gegnum málaferli og lagalega óvissu.

(Hvað eru SLAPP-mál?

SLAPP stendur fyrir Strategic Lawsuit Against Public Participation. Þetta eru málsóknir sem eru ekki höfðaðar til að vinna, heldur til að bregða skugga á þá sem tjá sig, með fjárhagslegum, sálrænum og samfélagslegum þrýstingi. Þeir sem lenda í þeim eru oft:

• Blaðamenn og ritstjórar
• Fræðimenn
• Mannréttindasinnar
• Umhverfisverndarfólk
• Pólitískir andófsmenn

Með langvinnum ferlum, háum kostnaði og óvissu er byrðin færð yfir á þann sem gagnrýnir,  jafnvel þótt málið byggi ekki á traustum lagagrundvelli. Þetta er valdbeiting í dulargervi réttlætis.)

Heimildir:

• ARTICLE 19: Poland: Court of Appeal dismisses SLAPP lawsuit against Professor Wojciech Sadurski

• ARTICLE 19: Poland: The Court acquits Professor Wojciech Sadurski in a criminal defamation lawsuit(article19.org, article19.org)

Kerfisbundin kæling – ekki mistök, heldur stefna

Þetta eru ekki einangruð atvik eða tilviljanakennd mistök. Þetta er markviss kæling á umræðu, mótuð af lögum, reglugerðum og réttarstefnu sem gerir gagnrýni að áhættu.

Segðu eitthvað sem fer gegn línunni – og lögfræðingurinn fær orðin þín í hendurnar.

Of oft er mönnum sagt:
„Auðvitað máttu hafa skoðun – en ekki ef hún móðgar einhvern.“

En tjáningarfrelsi sem gildir aðeins fyrir vinsælar, samþykktar skoðanir er ekki frelsi, heldur leyfi, veitt af þeim sem eru við völd. Og leyfi má alltaf afturkalla.